Giá thể trồng lan là môi trường sống của lan, tùy thuộc vào từng loại lan, điều kiện trồng trọt để chọn giá thể trồng lan phù hợp. Trong trồng lan công nghiệp hay qui mô hộ gia đình có thể sử dụng các loại giá thể sau:
1. Giá thể trồng lan bằng xơ dừa
Giá thể trồng lan bằng xơ dừa
Xơ dừa là nguyên liệu rất cần trong thành phần giá thể nuôi trồng lan, xơ dừa có nhược điểm là dễ mọc rêu, không thoáng, dễ mục, mặt trên mau khô và nhẹ cho nên cây trong chậu hay bị đổ. Do vậy khi dùng xơ dừa trồng trong chậu phải chú ý chế độ tưới nước cho lan không để bị ngậm nước gây thối rễ. Nên dùng để lót đáy chậu hay rổ treo hoặc trồng những loại lan cần ráo nước, cần chú ý các loại xơ dừa đều có nhiều muối ở trong, nên cần phải ngâm nước vài ngày, xả cho sạch rồi mới trồng được. Theo kinh nghiệm các giống lan Laelia không ưa trồng bằng xơ dừa.
2. Giá thể trồng lan bằng vỏ cây
Giá thể trồng lan bằng vỏ thông.
Vỏ cây cũng là loại nguyên liệu quan trọng trong giá thể trồng lan, có rất nhiều vỏ cây có thể làm giá thể trồng lan nhưng nên chọn loại cây nào lâu mục để không làm chậu lan bí, đọng nước gây thối rễ. Đồng thời vỏ cây cũng là môi trường thích hợp cho một số loại sâu bệnh hại rễ lan sinh sống, do vậy trồng lan bằng vỏ cây cần phải quan sát tình trạng của vỏ cây để thay chậu, Trong các loại vỏ cây thì vỏ thông là loại vỏ cây thích hợp nhất cho trồng lan vì trong vỏ thông có chất resin có tính sát khuẩn cao, lâu mục, không đóng rêu và ít các mầm bệnh gây hại.
3. Giá thể trồng lan bằng dớn
Giá thể trồng lan bằng dớn.
Đây là sợi của thân và rễ cây dương xỉ, dớn không bao giờ bị rêu đóng và hút ẩm rất tốt, tuy nhiên nếu chỉ trồng riêng dớn thì chậu lan cũng không có độ thoáng.. Không nên lấy dớn quá vụn vì dễ bị mục nát, gây bí, không thoát nước ở chậu lan.
4. Giá thể trồng lan bằng rêu
Giá thể trồng lan bằng rêu.
Loại rêu bản xứ hoặc Canada mầu nâu đen hoặc nâu xanh không nên dùng vì phẩm chất xấu và trong rêu có nhiều chất làm cho cây lan yếu đi, chỉ nên dùng loại rêu nhập cảng từ New Zealand hoặc Brasil mầu vàng rơm đề trồng lan vì trong rêu có tác dụng trừ nấm mốc. Khi trồng, không nên nén quá chặt mới chứa được nhiều nước. Rất tốt để trồng lan trên cành cây và chậu gỗ nhưng quá đắt tiền, chóng hư mục và giữ muối cho nên cứ vài tháng phải xả nước cho nhiều hay ngâm trong nước.
5. Giá thể trồng lan bằng than củi
Giá thể trồng lan bằng than củi.
Than trồng lan không phải là thứ lan đốt lò đã làm sẵn từng viên, than phải đốt từ củi. Than trồng lan có ưu điểm lâu bền từ 5-6 năm mới phải thay chậu và chi dùng một cỡ cho đủ thứ cây lớn nhỏ. Một số loại côn trùng trong đó sên không vỏ (Slug) không ưa sống trong than, do vậy giá thể có than đã hạn chế sự phá hại rễ của một số loại côn trùng. Nhược điểm than giữ chất muối và phân bón cho nên thỉnh thoảng (1-2 tháng) phải xả thật nhiều nước cho giá thể không bị mặn.
6. Giá thể trồng lan bằng đá núi lửa
Giá thể trồng lan bằng đá núi lửa.
Giá thể trồng lan bằng đá núi lửa (lava rock) – hình minh họa.
Đá núi lửa có ưu điểm dễ ngấm nước, không bị mục, thoáng hơi và không quá nặng. Rất tốt để lót đáy chậu. Nhược điềm là giữ chất muối cho nên cứ 2 tháng phải xả nước cho sạch. Sên không vỏ ưa trú ngụ trong kẽ đá núi lửa này.
7. Giá thể trồng lan bằng đá bọt
Giá thể trồng lan bằng đá bọt.
Đá bọt rất nhẹ và thấm nước, dùng để trộn với vỏ thông hoặc rễ cây để cho thoáng khí rất thích hợp cho các loại lan có rễ nhỏ.
Một vài công thức phối chế giá thể trồng lan.
Người ta trồng lan với nhiều công thức khác nhau, sau đây là một vài công thức khá thông dụng cho một số nhóm lan chính hiện trồng phổ biến ở Việt Nam:
1. Giá thể cho địa lan (Cymbidium)
Vỏ thông nhỏ: 5 phần
Vỏ thông vừa: 2 phần
Vỏ dừa nhỏ hoặc lớn: 2 phần
Cát số to: 1 phần
Gỗ thông đỏ: 1/2 phần
2. Giá thể cho lan Cattleya, lan Lealia, lan hồ điệp – Phalaenopsis
Vỏ thông cỡ vừa: 6 phần
Vỏ dừa lớn: 2 phần
Đá xanh hay đá xốp: 2 phần
Đá bọt 1: phần
Gỗ thông đỏ: 1/2 phần
3. Giá thể cho lan Dendrobium
Vỏ thông cỡ vừa: 4 phần
Vỏ dừa lớn: 2 phần
Đá xanh hay đá xốp: 4 phần
Gỗ thông đỏ: 1/2 phần
4. Giá thể cho lan Hài, lan Vũ nữ – oncidium
vỏ thông cỡ nhỏ: 6 phần
Vỏ dừa cỡ nhỏ: 2 phần
Than nhỏ: 1 phần
Đá bọt: 1 phần
Gỗ thông đỏ: 1/2 phần
Việc nhân giống hoa lan ngày nay trở nên đa dạng hơn trước rất nhiều, bạn có thể chọn nhân giống hoa lan bằng gieo hạt, thân giả, tách nhánh, cấy mô… sao cho phù hợp với điều kiện và tình trạng vườn lan của mình nhất.
1. Nhân giống hoa lan bằng gieo hạt
Trong thực tế hoa lan ít khi nhân giống hữu tính, bởi vì hạt của hoa lan rất nhỏ, kỹ thuật gieo ươm phức tạp, tỷ lệ nẩy mầm thấp và tính phân ly lớn khi trồng hoa lan bằng hạt, khó duy trì được đặc tính tốt của cây mẹ. Nhưng cũng chính vì mang tính di truyền phức tạp, phân ly lớn cho nên là cơ hội tốt cho các nhà nhân giống hoa lan và đông đảo người trồng hoa lan tuyển chọn được những giống hoa lan quý. Bởi vậy nhân giống hoa lan bằng hạt cũng là một trong những khâu quan trọng trong việc tạo ra giống lan.
– Các phương pháp nhân giống hoa lan bằng gieo hạt
Có hai cách nhân giống hoa lan bằng hạt là vô khuẩn và hữu khuẩn:
+ Phương pháp hữu khuẩn là đem hạt gieo hat hoa lan vào giá thể của rễ lan trồng trong chậu, trước khi gieo hạt phủ rêu lên mặt chậu rồi hãy gieo hạt lên trên. Hạt giống sẽ nẩy mầm nhờ sức tác của thực khuẩn của rễ hoặc lấy thực khuẩn từ rễ cây hoa lan đem trộn với hạt rồi đem gieo thẳng xuống giá thể. Nhưng dù là phương pháp nào đi nữa thì tỷ lệ nẩy mầm cũng rất thấp.
+ Phương pháp gieo hạt hoa lan vô khuẩn được tổ nghiên cứu Gasmolin phát hiện từ những năm 20-30 của thế kỷ 20, bằng cách sử dụng dung dịch dinh dưỡng vô cơ, có thể làm cho hạt hoa lan nẩy mầm và chứng minh kỹ thuật nhân giống hoa lan hiệu quả cao được xác lập trên cơ sở trong điều kiện vô khuẩn. Cây hoa lan giống mọc từ hạt có thể sinh trưởng khoẻ mạnh cho đến khi ra hoa, đã được các nước trên thế giới ứng dụng rộng rãi.
– Môi trường gieo hạt hoa lan
Chất dinh dưỡng dùng cho gieo hạt vô khuẩn được phối chế theo môi trường MS (Muzashige and Skoog, 1962) hoặc KC (Kunsun c, 1946) nhưng tùy giống loài hoa lan mà tăng thêm than và nước dừa.
– Diệt khuẩn khử trùng hạt giống hoa lan
Hái lấy quả sắp chín (80-90%) hoặc chưa chín, dùng bông tẩm cồn lau sạch bề ngoài, dùng dao tách quả để lấy hạt, dùng vải trắng gói lại, làm ướt hạt hoa lan bằng nước vô trùng, dùng giấy lọc thấm nước, đưa vào ngâm 5-10 phút đầu trong dung dịch KOH, vớt ra rửa sạch bằng nước vô trùng 3 lần, dùng giấy lọc thấm hết nước lại đưa vào ngâm trong dung dịch nước tẩy trùng (H2O2, HgCl…) để diệt khuẩn 10-20 phút rồi vớt ra rửa bằng nước vô trùng vài lần là có thể dùng được.
– Nuôi dưỡng gieo hạt hoa lan vô trùng
Dùng que bạch kim, ống hút hoặc bơm tiêm hút lấy hạt hoa lan đã qua xử lý trên bàn siêu sạch, gieo vào bình hoặc ống nghiệm, dán nhãn sau đó đưa vào phòng cấy mô nơi có ánh sáng tán xạ với nhiệt độ 20-26°C. Sau khi phôi lớn, cho chiếu sáng 2.000-3.000 Lux mỗi ngày 10-18 tiếng. Lượng giống trong bình sao cho các hạt giống hoa lan đều được tiếp xúc với dung dịch là được.
Hạt giống được phân đều trên bề mặt của dung dịch, không được chùm xuống dưới để tránh bị ngạt, thời gian nẩy mầm của hạt giống hoa lan tuỳ theo giống. Khi nẩy mầm phôi phình to, mầu vàng nhạt, rồi dần dần chuyển sang màu xanh vàng cho đến màu xanh và từ phôi xuất hiện thân hình cầu, từ thân hình cầu mọc thành mầm. Sau khi gieo hạt 1-2 tuần phôi phình to, 4-6 tuần hạt có màu xanh chứng tỏ diệp lục đã có trong phôi. Lá đầu tiên xuất hiện chính giữa đỉnh thân hình cầu. Sau khi gieo 2-3 tháng xuất hiện lá thứ 2-3 thân hình cầu dài ra và có sợi rễ đầu tiên.
Có những giống khó mọc rễ cần thay dung dịch với liều lượng và chủng loại khác nhau, cho đến khi cây mọc vài cái rễ và lá mọc đều hãy đưa cây trồng vào giá thể trồng hoa lan. Những cây sinh trưởng yếu cần chuyển vào vị trí của những cây sinh trưởng khỏe tiếp tục nuôi dưỡng.
– Lấy cây thực sinh trong ống nghiệm
Đây là khâu rất quan trọng trong việc nhân giống hoa lan, nếu thao tác không cẩn thận hoặc không chu đáo có thể bị chết do không thích nghi với môi trường bên ngoài hoặc phí công của các công đoạn trước.
Trước khi lấy cây hoa lan nên rời đến những nơi có môi trường tương tự để nó thích ứng với môi trường trồng phong lan tự nhiên và nhiệt độ trong phòng, khi cần thiết có thể bỏ nắp đậy 2-3 ngày, tiếp đó lấy cây hoa lan từ trong bình ra rửa sạch dung dịch dính vào cây, chú ý tránh tổn thương đến rễ, sau đó đem ngâm vào thuốc tím từ 5-10 phút, vớt lên đặt lên mặt báo cho ráo nước, cuối cùng đem cây hoa lan trồng vào giá thể phù hợp (hỗn hợp giữa than bùn, rêu, bã mía… với cát mịn).
Đầu tiên nên đặt cây hoa lan ở chỗ độ ẩm cao, ánh sáng yếu 6-7 ngày sau đó hãy chuyển vào phòng có nhiệt độ 25°c và độ ẩm tương đối cao và ánh sáng tán xạ khá mạnh cho đến khi cây sống, mỗi ngày tưới nước cho hoa lan 1 lần và phun thuốc diệt khuẩn theo định kỳ, sau một tháng mới đem trồng vào nơi có ánh sáng tương đối. Tùy thuộc vào độ lớn của cây hoa lan mà thay chậu, thường thường sau hai năm, cây hoa lan sẽ ra hoa.
Hiện nay trên thế giới đã sử dụng phương pháp gieo hạt quả xanh:
Thường sau khi thụ tinh, một cây hoa lan cần thời gian từ 6 tháng đến 1 năm để quả chín. Tuổi thành thục của địa lan ngắn hơn phong lan. Ví dụ loài lan Aspasia principissa là 400 ngày. Ngoài ra, để đảm bảo sự thành công trong tạo cây hoa lan con lai bằng kỹ thuật lai giống từ 2 loài lan có nhiễm sắc thể khác nhau, người ta đã dùng phương pháp gieo hạt hoa lan hoàn toàn mới đó là phương pháp gieo hạt xanh.
Phương pháp gieo hạt xanh được thực hiện trong phòng thí nghiệm tương tự phương pháp nảy mầm không cộng sinh nấm, nhưng có lợi là sử dụng hạt còn xanh nên những hạt bên trong không bị nhiễm các mầm bệnh như quả chín. Ngoài ra vỏ quả có thể được khử trùng với một dung dịch có cường độ mạnh nhưng hạt bên trong vẫn không bị ảnh hưởng, vỏ quả đã tách ra bằng một dụng cụ đã khử trùng trong tủ cây vô trùng, lúc này hạt hoa lan được gieo trực tiếp mà không phải khử trùng lần nữa.
Thời gian thu hoạch quả xanh của một số loài, sau khi hạt được hình thành như sau:
– Hoa lan Cattleya 2 lá: 90 ngày
– Hoa lan Cattleya 1 lá: 120-135 ngày
– Hoa lan Dendro (Dendrobium) nobile lai: 90-100 ngày
– Các loại hoa lan Dendro (Dendrobium) khác: 60-75 ngày.
– Hoa lan vũ nữ (Oncidium): 60-75 ngày
– Hoa lan hồ điệp (Phalaenopsis): 90-100 ngày
– Hoa lan Vanda: 90-120 ngày
Những điều cần lưu ý khi gieo hạt xanh:
– Cần gieo hạt hoa lan ngay khi đã lấy ra khỏi quả, hạt hoa lan không để lâu được vì dễ mất sức nẩy mầm.
– Cần rải hạt hoa lan đều trên môi trường gieo hạt, hạt dày quá, cây con lên sẽ yếu. Nếu các hạt hoa lan dính nhau trong ống nghiệm mà lắc không ra có thể cho vào 1 giọt aerosol để tách các hạt hoa lan ra.
Khi gieo hạt xong, cần đặt bình cấy vào môi trường mát mẻ, nhiệt độ và ánh sáng thích hợp cho hoa lan, ít biến đồi, thông thoáng. Ở vùng Đông Nam Á thì những hạt hoa lan Vanda hay cây lai của Ascocentrum, hynchostylis… thường nẩy mầm tốt ở nhiệt độ 27°c và nhiệt độ ổn định là yếu tố quan trọng cho hạt hoa lan nẩy mầm.
– Sau khi hạt nảy mầm, thấy xuất hiện lá thì nên cấy chuyển sang giai đoạn 2 ngay, sau khi cấy chuyển nếu môi trường trồng lan phù hợp cây sẽ sinh trưởng rất nhanh, sau 6-8 tháng có thể mang cây hoa lan con ra khỏi chai trồng ở bên ngoài để trồng. Khi cấy chuyển phải hết sức cẩn thận, tránh sự lây nhiễm khuẩn và nấm.
Khi cây hoa lan con đã lớn khoảng 5-12 tháng sau cấy chúng có thể được chuyển ra ngoài trồng, từ khi trồng đến khi cây có hoa dài, ngắn tùy giống có thể từ 2-7 năm, thời gian này có thể rút ngắn nếu môi trường nuôi cấy và có chế độ chăm sóc đặc biệt.
2 Nhân giống hoa lan vô tính
– Tách bụi
Các cây hoa lan sau khi đã phát triển chật chậu (lan đa thân: Cattleya, Dendrobium) phải được tách chiết để trồng lại.
+ Đối với địa lan (Cymbidium): Dùng dao sắc đã khử trùng qua ngọn lửa để tách giò lan ngay sau khi hoa tàn. Vết cắt phải để khô nên bôi paraffin, vôi… Để giò lan đã tách vào đất ẩm, mỗi mắt ngủ sẽ cho một chồi mới. Mỗi chồi tách nên có gắn theo 1 số rễ chú ý tách đúng chỗ nối liền giữa cây mẹ và nhánh con.
+ Đối với hoa lan Cattleya, Dendrobium và các giống lan tương tự thấy rằng ở gốc của mỗi giả hành thường có ít nhất 1 mắt ngủ, nên có thể tách mỗi giả hành thành 1 đơn vị để trồng. Những bụi lan đã phát triển mạnh thì nên tách mỗi khóm nhỏ có 2 giả hành để trồng, điều này là bắt buộc đối với lan hài Paphiopedilum phải có 1 chồi già với 1 chồi non.
Cách làm như sau: Dùng dao sắc đã khử trùng để cắt đứt phần căn hành giữa các giả hành, bôi vôi vào kín vết cắt. Có thể tách ra khỏi chậu rồi trồng ngay, nhưng cũng có thể sau tách vẫn giữ nguyên ở trong chậu đến khi mắt ngủ phát triển thành chồi cao, rễ bắt đầu xuất hiện ở gốc chồi thì mới tách các khóm lan nhỏ ra khỏi chậu. Trước khi tách ra khỏi chậu, cần tưới nước ướt đẫm cả chậu để rễ mềm, dễ tróc và nhấc cả khóm ra khỏi chậu. Rửa sạch để loại bỏ các giá thể cũ, cắt bỏ rễ già, rễ thối hoặc quá dài, chỉ chừa lại rễ có độ dài khoảng 5cm (không chạm vào các rễ non mới nhú ra từ gốc chồi mới), sau đó đem trồng vào chậu.
Phương pháp tách bụi thường tiến hành khi cây hoa lan bò ra khỏi mép chậu, nhưng thường nhất là tiến hành đồng thời vào lúc thay chậu khi giá thể đã hết tác dụng. Tách bụi thường tiến hành sau thời kỳ lan nghỉ và bắt đầu bước vào thời kỳ tăng trưởng (cuối mùa mưa, đầu mùa khô) khi các mắt ngủ bắt đầu phình to ở giả hành và rễ bắt đầu nhú ra.
Các giống địa lan, người chơi lan thường áp dụng phương pháp nhân giống truyền thống này và đã thu được kết quả tốt. Sau đây là kỹ thuật tách nhánh hoa địa lan hoa to:
Khi thay chậu có thể kết hợp tiến hành tách cây, thông thường nhân giống hoa lan bằng tách cây 3-4 năm tiến hành một lần vào mùa xuân hoặc mùa thu, nhưng mùa xuân tốt hơn, bởi vì lúc này mặc dù thời tiết bắt đầu ấm, nhưng rễ non, mầm non chưa phát sinh, phù hợp với tách cây, nếu tách vào mùa thu nên tiến hành vào tháng 10. Nhân giống hoa lan bằng tách cây cần chọn những cây sinh trưởng khỏe, thường là mỗi khóm 10 mầm trở lên là vừa. Những cây hoa lan được chọn làm cây mẹ để tách cây, trước khi tách cây vài tháng cần thoả mãn cây được phát triển trong điều kiện dinh dưỡng đầy đủ, nhờ đó tích lũy được nhiều chất hữu cơ, tạo cơ sở dinh dưỡng tốt sau khi tách, làm cây dễ sống, phục hồi nhanh. Trước khi tách 7-10 ngày cần khống chế nước, giữ cho giá thể hơi khô tiện cho thao tác tách cây, tránh được đứt rễ khi cho cây hoa lan ra khỏi chậu.
Các bước tiến hành như sau: trước hết nhẹ nhàng cho cây hoa lan ra khỏi chậu, dùng kéo cắt cẩn thận lá khô, rễ và xem xét kỹ trạng thái của cây, xác định chỗ cắt, khi cần thiết có thể dùng một số thuốc khử trùng để tiêu độc. Đặt khóm hoa lan vào chỗ khô mát, sau đó dùng dao sắc cắt thành vài khóm, cũng có thể dùng kéo để cắt, nhưng phải hết sức cẩn thận tránh tổn thương mầm rễ, sau đó lại dùng thuốc diệt khuẩn bôi vào vết cắt rồi đem trồng vào chậu, trước khi trồng phải tưới thêm nước cho giá thể, sau khi trồng tạm dừng tưới nước 3-5 ngày, sau khi vết cắt lên sẹo mới tưới nước để cố định rễ. Điều kiện thích hợp cho cây hoa lan mới trồng là phòng có đủ ánh sáng, thông thoáng, ban đêm chiếu bằng ánh sáng trắng khoảng 5-6 giờ, hàng ngày phun qua nước 1 lần, 3 ngày bón phân qua lá 1 lần cho đến khi ra rễ non mới đưa ra ngoài chăm sóc. Sau khi đưa ra ngoài sẽ tăng dần lượng chiếu sáng, mỗi tuần phun một lần KH2PO4 hoặc chất kích thích sinh trưởng và các nguyên tố vi lượng. Sau 3 tháng tưới nước phân loãng chủ yếu là phân kaly, ít đạm. Khi mầm cây hoa lan dài khoảng 2cm, cần tăng lượng chiếu sáng tùy từng điều kiện mà 3-5 ngày/lần phun phân qua lá và 9-10 ngày/lần tưới vào gốc.
– Nhân giống hoa lan bằng thân giả
Nhân giống hoa lan bằng thân giả tức là sử dụng thân giả có thể không lá hoặc không rễ, nhưng vẫn chắc mập để nhân giống hoa lan. Bởi vì mỗi thân giả thường có mấy mầm ngủ, khi nó bị tách khỏi cơ thể mẹ sẽ có khả năng nẩy mầm. Thân giả có thể chỉ có một nhưng cũng có thể là vài thân giả liền với nhau. Khi thân giả bắt đầu nẩy mầm, cắt bỏ các rễ khô và các rác rưởi sau đó ngâm vào vitamin B12 khoảng 30 phút, sau đó dùng bông ướt cuốn lại, sau nửa ngày mới đưa vào chậu để trồng, cần chú ý chỉ cần lấp một nửa thân ngầm, loại có rễ và không rễ trồng riêng. Nếu có lá già phải cắt bỏ đi giảm bớt bốc hơi nước và tiêu hao dinh dưỡng của cây. Cây hoa lan có một thân giả là tốt nhất, chậu không nên quá to, dùng 4 phần rễ mục trộn lẫn với 6 phần cát để làm giá thể. Thân giả có rễ dễ mọc mầm, sinh trưởng khỏe, dễ chăm sóc. Với những thân giả chưa có rễ có thể trồng mỗi chậu vài cây, nhưng chậu phải to hơn và thoát nước tốt, dùng 2 phần lá mục trộn lẫn với cát thô, sau khi trồng, ngâm chậu vào trong thuốc tím. Khi nào thuốc tím ngấm vào giá thể thì nhấc ra, để ráo nước rồi đưa vào nhà ươm giống thông thoáng râm mát, tránh mưa. Phương pháp giữ ẩm cho giá thể thường làm là đặt chậu chìm sâu dưới mặt đất. Khoảng sau nửa tháng mỗi ngày cho chiếu sáng nửa ngày, đất khô phải tưới nước như vậy khoảng 2 tháng sau nẩy mầm. Lúc này đưa vào vườn ươm có che nắng đề tránh ánh sáng trực xạ, chú ý khống chế nước, đến khi hoa lan ra mầm dài 2 cm, cho tiếp xúc với ánh sáng tán xạ hoặc cho tiếp xúc với ánh sáng nhẹ trước 8h30 phút sáng, lúc này độ ẩm giá thể của hoa lan cần điều chỉnh cho phù hợp, nên để hơi khô, thỉnh thoảng phun chất dinh dưỡng theo định kỳ. Chăm sóc cây hoa lan khoảng 4-6 tháng có thể thành cây giống. Mầm mới đem trồng có thể trồng với đất cát pha (hơi chua) trộn với đất mùn hoặc giá thể khác. Sau khi trồng, một tuần mỗi ngày phun 2 lần. Khi nào cây hoa lan giống đã sống mới chuyển sang chăm sóc bình thường. Thân giả bị tách lấy mầm được chăm sóc cẩn thận, sang năm vẫn có thể nẩy mầm.
– Nhân giống hoa lan bằng tách nhánh
Ở một số loài lan (Dendrobium, Thunia…) thường có hiện tượng tạo cây hoa lan con trên giả hành một cách tự nhiên, khi cây hoa lan con này có rễ là có thể tách ra khỏi giả hành để trồng.
Đối với 1 số loài lan đơn thân (Vanda, Arachnis…) khi thân cao lớn có thể cắt phần ngọn 30-50cm có ít nhất 2-3 tầng rễ để trồng. Phần gốc bên dưới nếu không có lá vẫn có thể ra chồi bên, từ đó có thể tách ra trồng như trên.
Đối với hoa lan Vanlilla và Vanda, có thể cắt thân ra từng đoạn 3-4 đốt để trồng vì loại này rất dễ hình thành rễ bất định.
– Nuôi cấy mô tế bào của hoa lan
Nuôi cấy mô tế bào còn được gọi là nuôi đường ngoài cơ thể. Nó được nuôi dưỡng vô trùng từ các cơ quan của cây như là lá, hoa, quả, rễ và kề cả tế bào. Nuôi cấy mô hoa lan mới được nghiên cứu và ứng dụng, nhưng phát triển rất nhanh, đã hình thành cả một hệ thống nhà xưởng hoàn chỉnh, sản xuất theo mục đích hàng hóa. Người ta có thể dùng thân, rễ, củ, các lát cắt để nuôi dưỡng thành cây giống. Phương pháp nhân giống hoa lan này vừa nhanh vừa không phụ thuộc vào thời tiết. Có thể sản xuất quanh năm, tiết kiệm đất, lao động, cây sản xuất từ ống nghiệm sạch bệnh và cũng có thể kết hợp với kỹ thuật mới để tạo ra cây giống sạch bệnh, nâng cao chất lượng cây hoa lan giống, phù hợp tiêu chuẩn lan quốc tế. Đặc biệt phương pháp này có thể kết hợp với phương pháp nhân giống hoa lan cổ truyền là để tạo ra các cá thể lai ưu tú sớm trở thành giống tốt có tính trạng ổn định. Tồn tại lớn nhất của phương pháp này là giá thành cao, khó thao tác, cây lan ra hoa muộn, và cũng có thể sản sinh biến dị vô tính, bất lợi cho việc duy trì của giống. Hiện nay ngoài các trường Đại học và các Viện nghiên cứu, các cơ sở chuyên nhân giống hoa lan, các doanh nghiệp chuyên trồng hoa lan cũng tích cực nghiên cứu hệ thống nuôi cấy mô phù hợp với điều kiện gia đình và đạt hiệu quả kinh tế cao.
Xây dụng hệ thống nuôi cấy mô tại gia đình
Xây dựng phòng vô trùng tại chỗ là vấn đề quan trọng nhất trong việc xây dựng hệ thống nhân giống nhanh hoa lan bằng cấy mô tại gia đình. Diện tích phòng cấy mô vô trùng không quá lớn chỉ cần đặt được một tủ cấy mô vô trùng và có chỗ thao tác là được. Trong phòng vô trùng có một bảng đèn tử ngoại kết hợp với phun diệt khuẩn và dùng acid sunfuric đậm đặc pha thêm một ít thuốc tím để phun theo định kỳ. Tủ vô trùng có thể tự làm và cũng có thể mua tại những nơi chuyên sản xuất tủ nuôi cấy mô thực vật hoặc tủ vô trùng của y tế.
Để vô trùng môi trường và dụng cụ cần có nồi áp suất gia dụng (nếu có nồi hấp của y tế là tốt nhất), bếp điện (nồi vi sóng). Ngoài ra còn cần các dụng cụ sau:
– Một cân phân tích (1OOg)
– Một nồi Inốc hoặc nồi nhôm (1-2 lít)
– Một máy ép hoa quả
– Đèn cồn, kéo y tế, dao mổ, đũa cấy mô, bình tam giác, bình đong, bình chứa dung dịch, hộp petri, ống hút, ống nhỏ giọt, bông, găng tay cao su và giấy lọc…
– Nếu có điều kiện có thể mua thêm tủ sấy, máy lắc…
Trong quá trình thao tác, tất cả các dụng cụ chịu được nhiệt độ cao đều phải khử trùng bằng nồi áp suất. Nồi áp suất gia dụng không có đồng hồ đo, khi diệt khuẩn chưa đậy nấp ngay mà đun cho nước sôi sủi bọt, hãy đậy nắp để khử trùng trong vòng 20-25 phút, sau đó để nguội tự nhiên. Những dụng cụ không chịu nhiệt thì dùng hoá chất để khử trùng.
Ở một số nơi có thể tự chế tủ cấy mô vô trùng hoa lan, các phần chính như sau:
Tủ cấy mô vô trùng tuy đơn giản nhưng rất thực dụng, có thể làm bằng gỗ, gỗ dán, kính hoặc kính hữu cơ, to nhỏ tùy thuộc vào nhu cầu, thông thường rộng 60-70 cm sâu 40-45 cm, cao 50 cm, phía dưới đục 2 lỗ thao tác, bên ngoài có nắp. Như vậy có thể thò tay vào để thao tác vừa giảm được ô nhiễm, trên tủ có bóng đèn 25W và một bóng đèn cực tím 8-20W.
Phần dưới bên phải mặt sau và phía trên mặt trái, để lỗ thông hơi đường kính 10 cm dưới lỗ thông hơi xếp 5-6 lớp vải màn cho khí vào, trên lỗ xếp 2-3 lớp vải màn cho khí ra, để tiện cho không khí lưu thông. Bên phải trái có thể cho một phía để lắp cửa lùa để có thể đưa những dụng cụ vào ra dễ dàng. Trước khi sử dụng 2-10 tiếng có thể bỏ 2-4g thuốc tím vào trong lọ miệng rộng sau đó đổ 10-20ml phoocmon vào, tạo thành phản ứng, hơi phoocmon bốc lên sẽ có tác dụng khử trùng. Trước khi thao tác bỏ bình ra nếu phối hợp với bật bóng đèn cực tím sẽ có tác dụng vô trùng tốt hơn.
– Dung dịch cấy mô hoa lan thường dùng và cách pha chế
Dinh dưỡng cho nhân giống hoa lan nhanh thường dùng phương pháp pha chế của MS (Muzashige và Skooy, 1962); VW (Vacin và Went, 1949); BS (Gambozg 1968); White (1949). Nhân giống hoa lan trong gia đình nên dùng môi trường MS, tùy từng giai đoạn có pha thêm chất kích thích sinh trưởng với nồng độ khác nhau.
Phương pháp pha chế chất dinh dưỡng dùng trong nhân giống hoa lan
Các hóa chất thông dụng trong nhân giống hoa lan gồm 5 loại đa lượng của dinh dưỡng MS (NH4NO3, KN02, CaCl2.2H2O, MgSO4.7H2O, H2PO4, thuốc tím, phoocmon, đường trắng, dầu quỳnh, cồn y tế, giấy lọc PH (PH 5,4-7.0), bột tẩy trắng đa dụng hoặc thuốc tẩy trắng, một số nguyên tố vi lượng của MS, phụ liệu hữu cơ và ít chất kích thích, được cân bằng cân phân tích, cũng có thể mua tại các viện nghiên cứu hoặc cơ sở chuyên nhân giống hoa lan dinh dưỡng pha sẵn để vào tủ lạnh dùng dần. Chất dinh dưỡng sau khi pha xong phải được khử trùng bằng nồi cao áp mới được sử dụng. Đối với các cơ sở chuyên nhân giống hoa lan, để tăng hiệu quả cả quá trình phải thay 3-4 loại dinh dưỡng như loại dinh dưỡng cho thân phình to, loại cho thân giả phát triển, loại cho thân giả phân hóa nẩy mầm và loại cho ra rễ. Cũng có khi dùng thêm loại dinh dưỡng tăng sinh trưởng cho cây giống. Thường là các giống lan khác nhau, thích ứng với các loại dinh dưỡng nhân giống khác nhau. Nhưng bất luận loại nào, những thành phần chủ yếu vẫn là đạm, lân, kali, canxi, ma nhê, lưu huỳnh, sắt, Bo, Mg, Cu, Zn, Mo, Cl, I…. Về một số chất hữu cơ kích thích sinh trưởng, đường trắng. Đặc biệt là các chất kích thích sinh trưởng mặc dù nồng độ rất thấp nhưng rất quan trọng cho tái sinh chồi, rễ của các mô lan.
Trước hết phải pha dung dịch mẹ, tức là loại dung dịch hỗn hợp, nhiều thành phần dinh dưỡng, có thể pha một lần dùng nhiều lần. Thông thường các muối được hòa tan trước sau đó được hỗn hợp lại. Bội số của dung dịch tỷ lệ nghịch với liều dùng, dùng ít với hệ số pha loãng lớn (100-1.000 lần), dùng nhiều hệ số pha loãng hơn (10-20 lần). Nguyên tố vi lượng và đa lượng phải pha riêng sau mới hỗn hợp với nhau. Khi hỗn hợp cần tách ion dương, âm tránh xảy ra phản ứng hoá học dẫn đến kết tủa, thuốc của sắt phải pha riêng, có thể pha lẫn FeS04.7H20 5,57g với 7,54g Na2.EDTA trong 1000 ml nước, 1.000 ml dung dịch dinh dưỡng chỉ cần lấy 5 ml dung dịch mẹ để pha loãng. Các chất như acid glutamic, vitamin, kích thích sinh trưởng phải pha riêng tuỳ thuộc vào liều lượng để pha (10-100 mg). Một số chất kích thích không hoà tan trong nước như IAA, IBA, GA, NAA phải dùng cồn 95% làm dung môi, một số chất như 2,4 D phải dùng 1 mol NaH2O đề hoà tan, hoặc 6 – BA dung l mol NaCl để hòa tan, sau đó mới hoà loãng bằng nước. Nồng độ thường được biểu thị bằng mg/l, sau khi pha xong đưa vào tủ lạnh để bảo quản.
Khi đã có sẵn dung dịch mẹ, sẽ căn cứ vào loại dung dịch dùng cho cấy mô mà pha loãng, trước hết hãy lấy dung dịch của các nguyên tố đa lượng sau đó theo thứ tự pha thêm dung dịch vi lượng như sắt, acid glutamic, vitamin, chất kích thích sinh trưởng và các phụ gia khác, tiếp đó dùng nước cất pha đến 1/2 định lượng, pha thêm nước đường và dầu quỳnh, đun lên cho hoà tan rồi điều chỉnh pH sao cho phù hợp với yêu cầu, tiếp tục pha thêm nước cất đến thể tích định sẵn, cuối cùng đổ dụng cụ vào thùng chứa dung dịch dinh dưỡng dùng cho cấy mô và đun ở 98 apmosphe, nhiệt độ 121°c để khử trùng, đến khi nguội thì bỏ ra.
– Nuôi dưỡng mô
Nuôi dưỡng mô thông thường gồm 4 bước: Lấy mô vô trùng, hình thành thân tròn, cắt thân tròn thành nhiều mảnh, thân tròn phân hoá.
Nhân giống hoa lan nhanh có thể dùng cây con từ gieo hạt trong điều kiện vô trùng, đủ ra rễ chưa có lá để làm vật liệu nuôi cấy. Các mô được cất trong điều kiện vô trùng đưa vào dịch dinh dưỡng cho hình thành thân tròn, chủ yếu dung dịch dinh dưỡng này là: 0,5-1,0 mg/l, NAA + 0,1-l,0mg/l, 6-BA và 10% nước dừa.
Sau một thời gian nuôi dưỡng trong bóng tối sẽ hình thành thân tròn màu trắng, sau đó đưa ra nuôi dưỡng trong điều kiện ánh sáng yếu với nhiệt độ 25° thân tròn sẽ chuyển màu xanh. Thân hình tròn sẽ được chuyển vào dung dịch 1/2 MS + nước hoa quả hoặc MS 4-2 mg/l NAA + 1000 mg/l than hoạt tính hoặc MS + 2 mg/l NAA + 5% nước dừa + 2% than hoạt tính với nhiệt độ trong phòng 25 + (-) 1°c, ẩm độ 60-70%, ánh sáng 2.000 Lux, mầm sẽ phát triển nhanh.
Nhân giống hoa lan nhanh cũng có thể dùng mầm từ 7-8 cm dưới gốc của những cây sinh trưởng khỏe, đem rửa bằng xà phòng và phun bằng nước máy khoảng 10-15 phút cho sạch, sau đó trong điều kiện vô trùng cắt lấy nửa trên của mầm, bóc đi 1/2 lá bên ngoài, sát trùng qua bằng cồn 25°c rồi ngâm vào NaCl 10% khoảng 10 phút, lắc nhẹ làm tăng hiệu quả khử trùng, khi bỏ ra lập tức rửa bằng nước vô trùng. Bóc tiếp 2 -3 lá rồi đưa vào khử trùng 5 phút trong nước muối, lấy ra rửa bằng nước vô trùng và bóc đến lá cuối cùng.
Phương pháp nhân giống hoa lan bằng nuôi cấy mô
Các bước tiến hành nuôi cẩy mô tế bào hoa lan:
1. Cắt lấy điểm sinh trưởng
2. Đưa mẫu vào dung dịch cấy mô
3. Nuôi dưỡng trong dung dịch
4. Phân chia tế bào
5. Cắt thành miếng nhỏ
6. Hình thành thân hình cầu
7. Tách thân hình cầu
8. Nuôi dưỡng thân hình cầu phân hoá
9. Hình thành nhóm cây con
10. Tách cây con
11. Nuôi dưỡng cây khỏe
12. Đưa ra trồng
13. Trồng vào chậu.
Sau đó lấy điểm sinh trưởng làm trung tâm cắt thành hình vuông chừng 0,3-0,4 cm, đưa vào nước muối ngâm 1 phút, bỏ ra rửa vài lần bằng nước vô trùng, dùng dao mổ cắt thành vài miếng, các miếng cắt lần lượt được cấy vào dung dịch MS + 0,1-0,2 mg/l NAA hoặc 1/2 dung dịch 6-BA 0,5 – 2 mg/l rồi đưa vào phòng nhiệt độ 24-25°C và ánh sáng tán xạ, cường độ ánh sáng khoảng 1.500-2.000 lux. Thời gian chiếu sáng khoảng 12 tiếng để tạo thân hình cầu. Như vậy sau khoảng 4-6 tuần mô sẽ hình thành nhiều thân hình cầu, nếu như cắt thân thành nhiều mảnh hoặc dùng máy ép bằng kính ép vỡ rồi lại cấy vào dung dịch, trong một thời gian ngắn sẽ hình thành nhiều thân hình cầu, hình thái và tỷ lệ hình thành thân hình cần phụ thuộc vào dung dịch nuôi dưỡng.
Có giống hoa lan trên bề mặt phủ kín lông tơ màu trắng, có giống thưa hơn. Hình thái thân hình cầu ổn định thì sẽ dễ dàng nuôi dưỡng, chỉ cần đưa vào dung dịch 1/2 MS + nước rau quả thích hợp hoặc dinh dưỡng MS + 2 mg/l NAA + 1000 mg/l than hoạt tính, sau 1-2 tháng nuôi dưỡng sẽ hình thành nhiều thân hình cầu và sinh trưởng thành từng bụi.
Có nhiều nghiên cứu cho thấy trong thời gian nhân giống hoa lan không nên pha chất kích thích sinh trưởng vào dung dịch hoặc cố gắng hạn chế làm thay thế bằng dịch hoa quả, thân hình cầu phân hóa thành mầm được thuận lợi, cây giống ít phát sinh biến dạng.
Còn dùng chất phân chia tế bào không thỏa đáng, thân hình cầu phân chia không bình thường, có lúc không ra được mầm hoặc hình thành lá dày, cây không bình thường. Ngoài ra quá trình phân bào nồng độ ion không quá cao, vì dễ dẫn đến cây hoa lan phát triển không bình thường.
Nếu có thể nên dùng dung dịch huyền phù để tăng tốc độ nhân giống hoa lan. Để tăng lượng không khí và thay đổi không khí trong dung dịch thông thường nên dùng máy lắc (60-120 lần/phút) hoặc máy quay (2 vòng/phút), thông thường dùng máy quay tốt hơn máy lắc.
Khi cây hoa lan con cao 2-3 cm, có thể cắt và chuyển đến dung dịch 3/4 MS + dịch hoa quả + vi lượng dung dịch MS + nước rau quả để nuôi dưỡng từ 1 -3 tháng cây sẽ cao từ 10-15 cm có 3-4 lá, và 2-3 rễ có thể đem trồng.
– Trồng và chăm sóc hoa lan con từ phòng cấy mô
Cây được đem trồng trong điều kiện nhiệt độ phù hợp. Trước khi đưa ra trồng 2-3 ngày, mở nắp bình tam giác đựng cây giống làm cho cây thích nghi với môi trường tự nhiên rồi mới lấy ra.
Nếu miệng bình rộng nên đổ vào một ít nước lắc nhẹ đế cho dung dịch tan đều rồi hãy cho nước sạch vào rửa, nếu miệng bình nhỏ sau khi đổ nước lắc nhẹ rồi dùng dây thép móc ra, tránh làm tổn thương rễ, nếu như cây to và nhiều rễ chỉ có cách đập vỡ bình để lấy cây (bọc bình và cây bằng miếng vải rồi dùng búa đập nhẹ, nhưng phải chú ý tránh làm hỏng cây và gây thương tích cho người).
Cây hoa lan con được rửa bằng nước sạch, dùng chổi lông quét sạch những thứ bám vào cây, sau khi rửa nên dùng nước sạch dội qua cho sạch, nếu không cây dễ bị thối rữa. Cây con sau khi rửa sạch tiến hành phân loại to nhỏ và xếp lên giá có lót bằng giấy báo, có thể dùng thuốc diệt khuẩn phun phòng, chờ cho cây ráo nước mới đem trồng.
Cây hoa lan con được đưa vào chậu thông khí thoát nước tốt. Nên dùng rêu để làm giá thể, rêu được ngâm, rửa sạch, ép khô với độ ẩm nhất định và vô trùng. Trước khi đưa cây vào trồng, đáy chậu được phủ một lớp rêu dầy khoảng 1cm, rễ cây được cuốn bằng rêu, sau đó đặt vào chậu theo mật độ đã định, cần phân loại cây to nhỏ để dễ chăm sóc.
Cây được chèn cho vững, không quá lỏng. Cây con lúc này rất yếu nên phải được đặt vào những nơi râm mát, thông thoáng, ánh sáng yếu, ẩm độ cao. Sau khi trồng hoa lan con, phun nước tưới ẩm cho cây và giá thể đủ ẩm. Tiếp đó mỗi ngày phun vài lần, không quá khô hoặc quá ẩm.
Sau 7-10 ngày tăng dần lượng nước. Sau 2 tuần mỗi tuần phun 1 lần thuốc bảo vệ thực vật, khoảng 3 tuần sau cây hoa lan mọc rễ non. Khi đó có thể tăng dần ánh sáng và mỗi tuần phun phân qua lá một lần có thể phun bằng KH2PO4 0,1-0,2% khoảng 6-8 tháng khi cây cao 15 cm có thể tách trồng riêng rẽ mỗi chậu một cây.
Thường dùng loại chậu có đường kính từ 8-9 cm, khi nào cây cao 60 cm chuyển sang chậu 12 cm. Sau một năm khi thân giả to mập và nhú mầm lại đổi sang chậu to đường kính 16-18 cm.
Hướng dẫn cách trồng để lan hạc đỉnh ra hoa đúng Tết
Trồng lan hạc đỉnh đã khó, trồng để lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết còn khó hơn gấp nhiều lần. Một chậu lan hạc đỉnh kín hoa trưng trong nhà ngày tết là niềm ao ước của bao nhiêu người chơi lan.
Tên gọi lan hạc đỉnh
Một loài địa lan, ở miền bắc nước ta gọi là lan Hạc đính (dấu sắc), ở miền nam gọi là lan Hạc đỉnh (dấu hỏi). Thôi thì, vùng miền nào ta cứ gọi theo vùng miền ấy. Chẳng qua là thói quen thôi mà. Nhưng tên khoa học của nó thì ta phải tôn trọng, vì các nước người ta công nhận như vậy, lẽ nào nước mình lại không?
Tên quốc tế của giống lan này là Phaius. Sở dĩ có tên gọi như vậy vì xuất xứ từ tiếng Hy-lạp, phios nghĩa là màu xám. Có lẽ căn cứ vào việc màu sắc của bông hoa trở nên sẫm khi bông hoa đó bị làm hư hại hoặc đã tàn.
Phân bố
Có khoảng 40 loài ở châu Phi, Madagascar, châu Á, Australia và quần đảo ở Thái bình dương. Loài mà chúng ta thường thấy ở Việt Nam là loài Phaius tankervilleae.
Một chậu lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết.
Mô tả và phân loại lan hạc đỉnh
Là loài địa lan với giả hành hoặc thân giống cây sậy. Lá to, gấp nếp. Vòi hoa phát xuất từ gốc hoặc từ nách lá, không phân nhánh, hoa thường có màu nổi bật. Các lá, đài và cánh hoa phẳng, tương tự nhau. Môi hình ống có thể gắn với phần chân của trụ hoa, chỉ có 1 thùy hoặc ba thùy, có một cựa ở chân môi và một mô sần có gân nổi. Khối phấn 8, chia làm 2 nhóm, mỗi nhóm 4.
Hoa lan hạc đỉnh trở nên màu đen ngả xanh dương khi bị hư hại hoặc khi bị héo tàn, Có một số loài, các chi tiết của hoa như nhuộm màu chàm, làm cho hoa càng thêm hấp dẫn.
Lan hạc đỉnh là loài địa lan đa thân, có giả hành, dễ trồng với chất trồng nhiều mùn nhưng phải thoát nước tốt và đặt trong bóng râm, chất trồng cần thoát nước tốt, nhiệt độ từ trung bình đến ấm. Vào mùa xuân và mùa hè, chúng cần nhiều nước và phân, lúc đó cây đang trong giai đoạn phát triển. Vào mùa thu và mùa đông thì giữ cho cây khô hơn. Nhiều loài, trong đó đặc biệt là Phaius tankervilleae, phát triển tốt trong những vườn lan vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Vòi hoa lan hạc đỉnh cao từ 60 cm đến 100 cm. Hoa của các loài thuộc giống lan hạc đỉnh – Phaius có ba màu: nâu, trắng hoặc vàng. Thông thường, trong điều kiện tự nhiên, hoa lan hạc đỉnh sẽ nở sau tết Nguyên đán khoảng từ 30 đến 45 ngày. Vì vậy muốn hoa lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết cổ truyền thì phải có tác động của con người (xem phần sau).
Cách trồng lan hạc đỉnh
Là loài địa lan, sinh trưởng trên các cao nguyên với ánh sáng tán xạ, không thích hợp với ánh sáng mặt trời trực tiếp. Vì vậy khi đưa lan về vườn nhà, chúng ta cần lưu ý đến yếu tố này. Cách tốt nhất là trồng lan hạc đỉnh dưới vườn lan có lưới che, cường độ ánh sáng cho lan giảm còn 50%, vào mùa hè trời nắng gắt vào buổi trưa thì cần tăng thêm một lớp lưới (lớp lưới thứ hai không cố định, có thể kéo ra và cuộn lại khi cần). Chiều cao của lưới từ mặt đất đến mặt lưới khoảng 2,5 m. Số lượng cột và lưới tùy theo độ rộng của vườn, cột đủ chắc, miễn sao lưới được căng phẳng.
Giá thể cho lan hạc đỉnh – Phaius
Là địa lan, tất nhiên chúng ta có thể trồng chúng trong chậu hoặc dưới đất vườn đã làm thành luống (liếp). Luống đất được bao quanh để giá thể trồng lan không tràn ra bên ngoài, chiều cao của luống đất (lớp giá thể trên mặt) cao chừng 15 – 20 cm. Giá thể gồm ba thành phần tạo thành một hỗn hợp:
Đất (bùn ao đã được phơi khô hoặc đất thịt pha cát), chiếm 4/6 thể tích,
Than xỉ tổ ong (loại than đốt lò ở các cửa hàng ăn uống), chiếm 1/6 thể tích,
Trấu hun, tức là trấu được đốt theo kiểu hiếm khí (vỏ trấu cháy nhưng vẫn giữ nguyên hình dáng), chiếm 1/6 thể tích.
Ba loại giá thể này trộn lẫn với nhau rồi cho vào chậu hoặc trải đều trên luống, trải trên luống thì san cho bằng phẳng rồi mới trồng.
Chuẩn bị cây giống lan hạc đỉnh
Mỗi cây lan hạc đỉnh – Phaius trưởng thành, sau khi đã cắt hoa, chúng sẽ đẻ cây con. Đợt đầu chúng nảy chùng 3 cây con, chúng ta chờ cho các cây con có ít nhất là 3 hoặc 4 lá thì dùng dao sắc cắt tách chúng ra khỏi thân cây mẹ. Tiếp đó trồng cây mẹ trở lại, cây mẹ sẽ nảy tiếp một số cây con, cũng chờ đến khi cây con đợt hai có đủ 3-4 lá thì ta lại tách chúng ra để trồng nơi khác (trong chậu hoặc trên luống). Tổng cộng số cây con do một cây mẹ đẻ ra có thể là 5 cây cho cả hai đợt.
Lưu ý: Tách cây con ra khỏi cây mẹ, nhất thiết mỗi cây lan hạc đỉnh con đều còn rễ. Và sau khi cắt thì ta dùng vôi (ăn trầu), hoặc sơn móng tay của phụ nữ, xoa đều lên mặt cắt để chống nhiễm trùng, nhiễm khuẩn.
Trồng lan hạc đỉnh con trên luống (liếp)
Chiều ngang luống khoảng 1,5 m, chúng ta đặt các cây lan hạc đỉnh con nằm trên luống đã bỏ giá thể, hàng cách hàng (theo chiều ngang luống) 25cm và cây cách cây (chiều dọc luống) 30cm. Như vậy nếu chiều ngang luống là 1,5m thì ta trồng được 4 hàng. Sau khi đặt cây trên giá thể, ta dùng tay tạo một lỗ trên mặt luống sâu chừng 2-3cm, đủ để lấp kín rễ của các cây con. Dùng ngón tay ấn chặt quanh gốc để cây đứng vững. rồi dùng gáo tưới nhẹ nước quanh gốc cho đất được nén lại, sau 10 ngày mới dùng vòi phun để tưới vì lúc đó cây đã bén rễ không sợ bị làm hư hại cây.
Bón phân cho lan hạc đỉnh
Sau một tháng lấy nước tiểu pha loãng để tưới. Đó là cách làm dân gian, thực tế, nước tiểu của người cung cấp U-rê cho cây, vậy ta có thể dùng phân hóa học có thành phần u-rê để tưới cũng được, nhưng phải pha thật loãng khi tưới lần đầu. Khoảng 3-4 tháng sau bắt đầu bón phân chuồng (đã hoai). Phân được bỏ quanh gốc lan, sau đó phủ lên một lớp đất, nhớ không được để đất phủ lên mặt lá lan.
Trong 6 tháng đầu, cây lan phát triển dinh dưỡng nên cần phải tưới nước thường xuyên và bón phân cho lan theo định kỳ. Sáu tháng sau là thời kỳ cây sinh thực, tức là chuẩn bị để hình thành vòi hoa và hoa.
Chăm sóc và cách trồng để lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết
Như trên đã nói, trong thiên nhiên, giống lan hạc đỉnh – Phaius chỉ ra hoa vào thời điểm 30-45 ngày sau tết. Vì vậy để cây lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết thì ta phải đảo ngược qua trình sinh thực của chúng. Cách làm như sau:
Vào cuối tháng 8 hoặc đầu tháng 9, nhiệt độ không khí lúc đó vào khoảng 30 oC. Với nhiệt độ đó, cây lan hạc đỉnh sẽ không thể chuẩn bị ra hoa. Vì vậy chúng ta phải đưa chúng vào nhà có điều hòa nhiệt độ để có nhiệt độ thích hợp là 10-15 oC. Nhưng đến trước tết âm lịch khoảng 50 ngày, nhiệt độ ngoài trời giảm xuống rất nhiều, trời trở rét (miền bắc và vùng cao nguyên), trong lúc đó cây lan hạc đỉnh lại cần nhiệt độ môi trường từ 25 đến 30 oC để phát hoa. Trong trường hợp này, chúng ta phải tạo ra tiểu khí hậu chung quanh cây lan, bằng cách sưởi ấm cho chúng và che phủ bằng tấm ny-lon trắng để thêm cường độ ánh sáng. Độ ẩm không khí cũng như độ ẩm của đất luôn cần phải giữ ở mức 85%.
Tuy nhiên, muốn điều hòa nhiệt độ và đảo ngược điều kiện sinh trưởng thì chúng ta cần phải có nhà kính. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta có thể dùng phương pháp hóa học để cây lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết, vào thời điểm theo ý muốn.
Dùng SEAWEED (chiết xuất từ rong biển): 5g Seaweed pha với 8 lít nước, mỗi sào (500 m2) dùng khoảng 4-5 bình. Mỗi lần phun cách nhau 7 đến 10 ngày. Phun trước 30-40 ngày khi cây lan vào mùa sinh thực (chuẩn bị ra hoa).
Dùng PROGIBB phun trước thời điểm xác định cho hoa nở 30-40 ngày. Liều lượng, 1g cho 1 bình 8 lít. Mỗi 500 m2 phun chừng 30-40 lít, mỗi lần phun cách nhau 7-10 ngày.
Trồng lan hạc đỉnh vào chậu
Giá thể cũng giống như trồng trên đất. Túy chậu lớn hay nhỏ mà trồng từ 1 đến 5 cây cho một chậu. Cách trồng, tưới nước, bón phân cũng giống như trồng trên đất. Ngoài việc trồng lan con vào chậu, chúng ta cũng có thể bứng nguyên một khóm lan đã có hoa từ đất trồng vào chậu để có hoa bán hoặc trưng ngay. Khi bứng khóm lan từ đất vào chậu cần lưu ý không để phạm vào giả hành và không làm đứt toàn bộ bộ rễ.
Phòng sâu bệnh cho lan hạc đỉnh
Lan hạc đỉnh Phaius rất ít bị sâu bệnh. Tuy nhiên, vẫn phải phòng sâu bệnh cho lan. Có loại bệnh thường gặp là bệnh đốm vòng. Bệnh xuất hiện bắt đầu từ mép lá, chúng lan dần vào bên trong, tạo thành những đốm tròn, làm cho lá khô héo. Nếu cây lan hạc đỉnh bị bệnh nặng thì không thể cho hoa. Để xử lý, ta dùng thuốc RIDOMIN, pha 25-30g cho bình 8 lít nước, phun một tuần một lần. Hoặc dùng ANTRACOL, pha 24-32g cho một bình 8 lít, phun mỗi tuần một lần.
Sâu bệnh cũng ít khi làm hại cây lan hạc đỉnh – Phaius, nhưng nếu phát hiện có sâu bệnh thì dùng REGENT, pha 1g cho một bình 8 lít, phun mỗi tuần một lần, ngưng phun khi đã hết sâu bệnh.
Góp nhặt một ít tư liệu để các bạn tham khảo. Mong các bạn có một chậu lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết. Nếu các bạn có kinh nghiệm gì khác, mong nhận được ý kiến trao đổi của các bạn.
Hình ảnh những chậu lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết.
Lan hạc đỉnh – Phaius peyrotii.Lan hạc đỉnh – Phaius tankervilleae.Lan hạc đỉnh – Phaius grandifolius alba SnowQueen.
Để đem đến cho lan môi trường tốt nhất, bạn hãy trồng lan trong nhà kính. Vì nhà kính là nơi chỉ dành để trồng lan nên bạn có thể tập trung thiết lập điều kiện thích hợp cho chúng.
Có nhiều kiểu trồng lan trong nhà kính để bạn chọn lựa; hãv chọn bất kỳ mẫu nào phù hợp với vị trí và thẩm mỹ của nhà bạn. Phải chọn lựa vị trí thật kỹ.
Nếu xây nhà kính dưới những câv rụng lá thì mùa hè cây sẽ cho bóng mát cần thiết, nhưng nếu là những cây xanh quanh năm thì chúng sẽ che hết cả ánh nắng vào những tháng âm u trong năm, khi mà lan đang rất cần ánh sáng.
Nhà kính phải được bố trí nơi thoáng rộng để dễ kiểm soát cường độ ánh sáng, vì khi cần bạn có thể đậy hoặc mở lưới che ra.
Dùng lưới che gắn trên mái giàn hoặc quét sơn lên mái, hoặc áp dụng cả hai. Nhưng cũng nên nhớ rằng nếu nhà kính nằm ở nơi trống trải thì sẽ bị gió nhiều, có thể gây thiệt hại trên diện rộng.
Nhà kính bằng gỗ thường thoát ẩm chậm hơn nhà kính kim loại; bạn phải nhớ rõ điều này. Trước đây, tất cả các nhà kính đều được lợp mái bằng các tấm kính; hiện nay, cách này vẫn là cách rẻ nhất để tạo mái giàn cứng cáp, nhưng kính thì có thể bị vỡ, nhất là trong mùa gió nhiều.
Lợp bằng các tấm polycarbonat tuy ban đầu có đắt nhưng lại là phương pháp cực kỳ kinh tê và có thể lợp được dưới nhiều dạng khác nhau.
Hai hay ba lớp polycarbonat được ghép với nhau bằng các vách mỏng ở giữa, tạo thành những túi khí để cách nhiệt hiệu quả.
Tấm lợp có thể được sơn màu để che bóng cố định. Nếu nhà kính của bạn được lợp kính, bạn phải lót những tấm plastic bong bóng để tạo lớp cách nhiệt.
Cách này còn giúp ngăn tình trạng khô hạn. Phải thường xuyên kiểm tra để kịp phát hiện và lấp những lỗ hổng giữa các ô kính.
Sự thông gió
Cho dù là một nhà kính mới được xây lên để trồng lan hay một nhà kính có sẵn được sửa đổi lại đôi chút cho phù hợp với việc trồng lan, thì những yêu cầu cơ bản vẫn như nhau.
Ánh sáng và độ cách nhiệt thì đã được đề cập đến, nhưng còn một yếu tố rất quan trọng nữa là độ thông gió.
Trong những ngày ấm áp, dù đã được che chắn, nhiệt độ nhà kính vẫn có thể nhanh chóng tăng lên rất cao nếu không được thông gió.
Những hệ thống thông gió hoạt động bằng bộ ổn nhiệt sẽ tự động mở các lỗ thông gió khi nhiệt độ đạt đến một mức nào đó.
Tuy nhiên ở một số nhà kính, các lỗ thông gió lại được đóng mở thủ công, và như thế sẽ dễ gặp rắc rối nếu bạn vắng mặt một thời gian dài vào lúc thời tiết thay đổi thất thường.
Lan có thể bị hầm chín nếu trong thời tiết nóng mà nhà kính không được thông gió. Cả trên mái và hai bên vách nhà kính đều phải có lỗ thông gió.
Bạn cũng có thể mở cửa nhà kính nếu bạn ở đó cả ngày, để không khí được lưu thông nhiều hơn.
Bố trí cây
Giàn giá chắc chắn và có thể dời chuyển được là rất cần thiết cho vườn lan, để bạn có thể bố trí lan ở bất kỳ tầm cao nào phù hợp với lan và với bạn, chẳng hạn: những cây to thì có thể đặt thấp, còn những cây nhỏ thì đặt cao.
Giá phải được làm bằng gỗ giát thưa hoặc lưới thưa để nước từ đáy chậu có thể thoát hết ra ngoài. Để tăng không gian cho vườn lan, bạn hãy lưu ý cả ba chiều.
Tận dụng không gian phía bên trên để treo những dò Lan hoặc những chậu treo. Với những cây ưa nắng, bạn hãy đặt chúng lên cao hơn, chúng sẽ che mát thêm cho những cầỵ bên dưới.
Nhưng lưu ý đừng bố trí vườn quá dầy đặc kẻo ánh nắng sẽ không đến được cây, khiến chúng không phát triển hoặc không ra hoa tốt.
Để tận dụng không gian hai bên vách nhà kính, bạn hãy bó lan vào những đoạn vỏ cây, rồi treo lơ lửng trên các mắt lưới ở hai bên vách, nơi chúng được phun sương thường xuvên để giữ ẩm.
“Những cây bầu bạn”
Không gian bên dưới giá đặt lan có thể hơi tối, không thích hợp để trồng lan, nhưng lại lý tưởng cho những cây bầu bạn với chúng mà thích bóng tối và độ ẩm, như dương xỉ, dứa, hồng môn, và các loại cây lá khác.
Trồng chúng trong chậu hoặc trồng trực tiếp xuống khoảng đất bên dưới các dãy giá đặt lan. Phải kiểm tra chúng thường xuyên, vì chúng có thể chứa sâu bệnh và lây sang cho những cây lan của bạn.
Những cây bầu bạn này còn giúp tăng độ ẩm cho nhà kính. Thực vật ở rừng mưa nhiệt đới không sống đơn độc và sẽ phát triển tốt hơn nếu được bầu bạn với nhiều cây khác.
Độ ẩm
Bạn có thể tạo độ ẩm khi trồng lan trong nhà kính bằng cách mỗi buổi sáng bạn đều tưới nước xuống nền để làm ẩm nền, đặc biệt là trong thời tiết nóng.
Khi trời mát hơn hoặc âm u, bạn không cần phải tưới nhiều kẻo làm hỏng hoa, thậm chí còn ảnh hưởng đến chính cây lan nếu nước tưới đọng lâu trên lá.
Bạn cũng có thể phun sương trên lá lan, phun cả mặt dưới lá. Ngoài việc giúp tăng độ ẩm, phun sương như vậy còn giúp làm sạch bụi và xua sâu hại.
Một số giống lan như vanda (những giống có thể phát triển mà không cần bón phân) cần được phun sương thường xuyên để tránh bị mất nước.
Tưới nước
Bạn có thể phun sương mỗi ngày, nhưng như thế cũng không cung cấp đủ nước cho nhiều loài lan.
Chúng cũng cần được tưới rễ, và trong nhà kính thì việc tưới rễ không khó.
Để tưới hiệu quả hơn, bạn hãy nối một ống phun nước dài vào vòi nước, đủ dài để bạn có thể dẫn nước từ vòi đến tất cả các cây; như thế bạn không phải châm nước nhiều lần vào bình tưới rồi xách đi đến từng cây một.
Vòi tưới có thể được gắn với nhiều loại đầu hoa sen và đầu phun sương để tưới tùy theo nhu cầu.
Nếu bạn không thể bố trí một hệ thống cung cấp nước chính cho nhà kính, bạn có thể xây một hồ chứa bên trong nó và thường xuyên cho đầy nước vào hồ.
Như thế, vào mùa đông nước sẽ được ấm hơn. Cố gắng sử dụng nước mưa để tưới cây.
Sưởi
Nếu trồng những loại lan đòi hỏi nhiệt độ ấm hơn thì tất nhiên bạn phải sưởi nhà kính thường xuyên, vì vậy bạn phải có phương pháp sưởi hiệu quẳ nhất.
Nếu dùng hệ thống sưởi bằng gas thì nhà kính phải có thật nhiều lỗ thông gió, nếu không hơi gas sẽ tích tụ, gây hại cho lan và cho cả người trồng.
Nếu không dùng hệ thống gas thì sưởi bằng dầu lửa cũng tốt.
Máy sưởi bằng quạt điện thì có ưu điểm là giúp lưu chuyển hơi ấm đi khắp nhà kính, nhưng lại làm cho không khí hơi khô, vì vậy bạn phải phun nước thường xuyên để duy trì độ ẩm.
Sưởi bằng dầu thì không kinh tế, nhưng cũng có thể dùng phương pháp này để dự phòng cho trường hợp khẩn cấp.
Farmvina mong rằng bạn đã có những kinh nghiệm hay trồng lan trong nhà kính.
Trước khi bắt tay vào thụ phấn hoa lan, chúng ta cần biết rằng trong họ lan cực kỳ đa dạng và phong phú này, hình dạng, kích thước, kiểu dáng, và màu sắc của các loại hoa lan là muôn hình vạn trạng. Song có một yếu tố luôn giống nhau cho mọi loài lan, đó là cấu trúc của hoa.
Cấu trúc hoa lan
Hoa lan có ba cánh đài nằm bên ngoài khi hoa còn trong nụ, chúng bảo vệ cho những phần bên trong của hoa khi hoa nở ra.
Chúng thường có kích thước bằng nhau; cánh đài nằm trên cùng gọi là cánh đài giữa và hai cánh nằm thấp hơn gọi là cánh đài bên.
Tiếp theo là ba cánh tràng; hai cánh tràng nằm trên thường có hình dạng và màu sắc tựa như cánh đài, còn cánh tràng thứ ba, nằm bên dưới, thì biến đổi và gọi là cánh môi.
Cánh hoa hoạt động giống như người dẫn đường cho các loài côn trùng thụ phấn cho hoa, nhờ phần tim hoa (thường có màu vàng) để thu hút côn trùng tìm đến mật hoa.
Cánh môi còn là bãi đậu cho côn trùng. Sau quá trình tiến hóa hàng ngàn năm, nhiều loài lan đã có một cấu trúc hoa chuyên biệt, chỉ thích hợp cho một loại côn trùng cụ thể.
Một số loài còn có những cách tinh xảo để bắt nhốt côn trùng vào bên trong cho đến khi nó làm xong nhiệm vụ mới được thả ra.
Các giống lan hài Paphiopedilum, Phragmipedium, và Cypripedium là những ví dụ phổ biến về cách cấu tạo của hoa để bắt mồi, đảm bảo côn trùng thụ phấn cho hoa trước khi được thả đi.
Cánh môi của những hoa này có hình một cái túi. Khi bị mật hoa thu hút, côn trùng sẽ lọt vào đấy.
Con đường duy nhất để thoát ra khỏi cái túi trơn trợt này là một lối đi có lông tơ ở dọc mặt lưng của túi, buộc côn trùng phải đi ngang qua phấn hoa, len qua một lối chật hẹp khiến phấn hoa dính vào người nó.
Ngay phía trên cánh môi là trụ (còn gọi là cột nhị nhụy).
Mặt trong của bộ phận hình trụ này là bề mặt đầu nhụy (là nơi mà phấn của hoa lan khác sẽ dính vào để thụ phấn cho hoa này), và ngay đỉnh đầu nó là phấn hoa (được bọc trong bao phấn).
Phấn hoa nằm thành những khối đặc gọi là phấn khối. Khi còn mới, phấn khối có màu vàng tươi, được gắn trên những miếng dính mà sẽ dunhs vào cơ thể côn trùng.
Phấn hoa này sẽ dình vào mặt đầu nhụy nhầy của một hoa lan khác mà côn trùng đó ghé qua, nhờ đó thụ phấn cho bông hoa ấy.
Sau khi diễn ra sự thụ tinh các cánh đài và cánh tràng teo lại, còn trụ thì bắt đầu hơi phồng lên khi nó chuyển các hạt phấn xuống noãn nằm trong cuốn hoa, nơi giữ cho hoa được gắn vào phát hoa.
Phần cuống này thực ra chính là bầu nhụy, và giờ đây nó đang dần chuyển thành bao hạt sau khi các hạt phấn và noãn gặp nhau để tạo thành những hạt giống nhỏ xíu.
Nó sẽ phồng lên và dài ra trong vài tuần hoặc vài tháng tới cho đến khi nó chín.
Hạt giống hoa lan
Hạt giống hoa lan rất độc đáo; trong đa số trường hợp, nó đẹp đến không ngờ, giống như bụi mùn cưa bằng vàng vậy.
Lan phụ sinh (sống bám vào loài khác) chiếm đại đa số trong các loài lan trên thế giới, và với một cây lan mọc trên các cành cây khác, nếu hạt giống của nó to hoặc nặng thì sẽ không thích hợp.
Vì vậy, để thích nghi, nó chỉ có một hạt giống nhỏ xíu, bên trong là phôi được bọc một lớp vỏ chỉ dày bằng một tế bào.
Điều này giúp cho hạt giống của một số loài lan có thể theo gió phát tán qua các thân cây khác, với hy vọng là sẽ trụ lại được trên những nhánh cây chứ không rơi xuống đất.
Việc phát tán này được thực hiện dần dần trong vài tuần, khi bao hạt nứt và mở ra. Vì việc hạt giống trụ lại được nơi thích hợp chỉ là may rủi, nên cây mẹ tạo ra hàng ngàn – thậm chí là hàng triệu – hạt giống để đảm bảo có khi chỉ một ít trường hợp thành công.
Trong môi trường tự nhiên, lan có một mối liên hệ cộng sinh đặc biệt với một số loài nấm, và trong quá trình nảy mầm, hạt giống lan sẽ không thể mọc nếu không có những sợi nấm cung cấp dưỡng chất cần thiết cho nó phát triển.
Thụ phấn nhân tạo
Quá trình nêu trên là những gì diễn ra trong tự nhiên, nhưng nếu người trồng muốn trồng hạt trong phạm vi nhà kính thì sao?
Hoa lan sẽ được thụ phấn thủ công: dùng một que nhỏ lấy khối phấn trong hoa ra rồi đưa sang hoa khác.
Những cây con tương ứng sau này sẽ được ghi nhãn với ngày thụ phấn và những chi tiết về cây bố mẹ được dùng để thụ phấn chéo.
Thông tin này cũng được ghi trong sổ theo dõi lai giống.
Khi hạt đã chín, nó sẽ lập tức được gieo xuống, và phương pháp chuẩn để gieo hạt là sử dụng kỹ thuật hiện đại trong điều kiện phòng thí nghiệm vô trùng.
Trước hết hạt giống phải được khử trùng, sau đó mới được gieo vào một loại gel thạch chứa tất cả các dưỡng chất cần thiết để nó nẩy mầm; gel thạch này chứa những gì mà nấm cung cấp trong tự nhiên.
Tất cả đều được đựng trong một ống thủy tinh vô trùng, được đặt trong môi trường có nhiệt độ và ánh sáng thích hợp.
Khi hạt nẩy mầm, phôi biến thành một khối tế bào màu xanh, gọi là protocorm. Protocorm này có thể quang hợp (nhờ ánh nắng để tạo ra năng lượng cần thiết cho nó) và tiếp tục lớn lên, cho đến khi nó đủ lớn để có thể bắt đầu ra chiếc lá và những cọng rễ dầu tiên.
Cây lan con bắt đầu thành hình, ra thêm nhiều lá và rễ khi nó phát triển. Khi những chiếc lá này bắt đầu mọc ra, cây lan bé xíu đó sẽ ốm lại và được chuyển sang một Ống vô trùng khác có chứa một loại gel khác.
Người trồng có rát nhiều công thức khác nhau để tạo ra loại gel này, nhưng phổ biến nhất là từ chuối và thang củi, thành phần này thích hợp cho những loại lan cần có thêm cali hoặc cacbon.
Dừa, khoai tây, cà chua và thơm cũng được dùng để kích thích thêm sự phát triển của lan trong những tháng quan trọng này.
Cây con sau đó sẽ được cho vào ống nghiệm thứ hai cho đến khi chúng mọc dài lên tới miệng ống và đủ mạnh để có thể sông sót được ở thế giới bên ngoài.
Cây có lá hoặc giả hành nhỏ xíu đầu tiên, xanh tươi đầy sức sống và có hệ rễ khỏe mạnh thì có nhiều khả năng sống hơn cây nhỏ, yếu ớt, vì vậy cứ để cây trong ống nghiệm càng lâu càng tốt.
Khi đưa cây ra khỏi ống nghiệm bạn phải thật cẩn thận, vì chúng yếu ớt và rất dễ gãy. Chúng được rửa sơ qua dung dịch kháng nấm để khỏi bị xâm hại bởi những bào tử nấm luôn tồn tại trong không khí xung quanh.
Sau đó chúng được trồng chung vào khay cây giống – tốt nhất là khay có phân ô cho từng cây để nếu một cây bị chết thì những mầm bệnh của nó cũng không dễ lây lan qua cây bên cạnh.
Khi cây đã có hệ rễ rất khỏe mạnh thì tốt nhất là nên trông cây với chất trồng nhuyễn và ẩm.
Một hỗn hợp vỏ cây nhuyễn, dớn để thoát nước và than bùn hoặc rêu là chất trồng rất lý tưởng cho cây ươm từ hạt.
Sau đó cây sẽ được giữa trong môi trường ấm, ẩm, và được phun sương thường xuyên trong môi trường quá khô.
Đến giai đoạn này, lan đã được khoảng một tuổi, và phải sau vài năm nữa, vài lần sang chậu nữa cây mới đến độ ra hoa – thông thường từ lúc gieo hạt cho đến khi ra hoa phải mất tổng cộng từ bốn đến năm năm.
Với lan đa thân, giả hành sẽ mỗi năm mỗi tăng kích thước cho đến khi chúng đủ lớn để ra phát hoa đầu tiên. Từ thời điểm đó trở đi, mỗi năm cây đều phát triển và ra hoa.
Lá lan đơn thân sẽ tiếp tục lớn lên cho đến kích thước tối đa.
Hoa lan rừng khó nhận biết: Lan trầm và lan giả hạc
Để nhận biết hoa lan rừng (lan trầm và lan giả hạc) thuộc hai loại lan hoàng thảo có dạng thân thòng, đài hoa và cánh hoa thon dài, môi hoa có tí lông mịn, nhìn thoáng qua 2 loài khá giống nhau từ hoa đến lá, và đều có hoa màu tím, hương hoa rất thơm.
Lan giả hạc rất dễ nhầm lẫn với lan trầm, nhưng trầm thì thân ngắn chỉ chừng 30-40 cm và hoa mùa tím sẫm hơn nhiều
Lan trầm cũng có rất nhiều loại như:
Trầm rừng
Trầm đài loan
Lan giả hạc: Trên thực tế thân ngắn và nhỏ hơn trầm tím màu xanh hơi vàng, thân xuôi về ngọn lớn dần nở đều, các đốt thân càng về ngọn càng dài và tạo ngấn mắt đốt, lá nhỏ hơi bầu và mỏng. Thân cây già có màu xanh ngà vàng, hoa nhỏ có mầu hồng với hai mắt tím đậm được viền quanh mắt màu hồng đậm, hoa hơn so với trầm tím nhìn nhỏ và thơm hơi nồng.
Giả hạc cũng có rất nhiều loại và từng vùng miền khác nhau. Sau đây là 1 số loại để bạn kham thảo
Giả hạc 5 cánh trắng
Giả hạc Hawaii
Giả hạc Pháp
—————-
Khi tưới nước cho các loài hoa lan rừng này cần chú ý. Mỗi giống hoa lan rừng có một quá trình sinh trưởng và phát triển khác nhau nên sẽ có những nhu cầu về nước tưới và phân bón khác nhau. Bên dưới là một số kinh nghiệm về cách tưới nước và bón phân cho hoa lan rừng:
Đối với lan Hoàng Thảo: Đây là giống độ ẩm, ưa ánh sáng. Nhiệt độ tốt nhất cho cây phát triển là 15-250C, không nên để cho cây lan bị ẩm liên tục trong ngày. Nếu thấy chất trồng của lan còn ẩm không nên tưới nước.
Tưới ngày 2 đến 3 lần vào sáng sớm hoặc chiều mát. Nếu trong ngày nắng, nóng và gió nhiều thì tăng thêm lần tưới, nhưng tưới thật đậm, nếu không ánh sáng sẽ làm cháy lá cây.
Dùng vòi phun sương nhẹ và phải di chuyển qua một lượt rồi tưới trở lại để cho thấm đều vào chất trồng.
Một tuần tưới phân 2 lần,một liều lượng 2g-lít (bằng một thìa cà phê).nhưng cần Lưu ý: phải tưới nước trước khi tưới phân.
Những loại phân bón cho lan như sau: phân 30-10-10 dùng cho cây lúc còn nhỏ; phân 20:10:10 dùng cho cây trưởng thành, phân 10:30:10 dùng cho cây lan khi bắt đầu ra nụ. Khi thấy lan nhú hoa thì tưới phân 60-30-30 để cho hoa mập hơn, bền và sắc hoa tươi lâu. Mỗi tháng phun thuốc ngăn ngừa sâu bệnh.
Quá trình chăm sóc cho phong lan là một việc không hề dễ tùy vào chủng loại phong lan, môi trường địa lý và ngay cả mục đích thúc cây ra hoa vào thời điểm định sẵn sẽ ảnh hưởng đến việc tưới nước cho hoa lan sao cho hợp lý.
Tưới nước tốt nhất cho phong lan là vào buổi sáng sớm, và chiều muộn, không nên tưới nước vào buổi trưa nắng. Tuy nhiên bạn cũng cần lưu ý vào thời tiết lúc ấy như thế nào, mùa nắng nóng hay mưa để tiến hành điều chỉnh lưu lượng nước tưới thích hợp.
Trên thực tế, tưới nước cho phong lan không cần cầu kỳ lắm, chỉ cần nước sạch, không lợ, không mặn, vòi tưới nước có nhiều lỗ nhỏ, tưới vọt lên cao để gió thổi nước rơi nhẹ xuống cả cây phong lan. Đặc biệt vào mùa khô nóng, nên tưới luôn cả khu vực xung quanh để tránh hiện tượng bốc hơi khiến chậu phong lan nhanh mất nước.
