Hướng dẫn cách trồng để lan hạc đỉnh ra hoa đúng Tết
Trồng lan hạc đỉnh đã khó, trồng để lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết còn khó hơn gấp nhiều lần. Một chậu lan hạc đỉnh kín hoa trưng trong nhà ngày tết là niềm ao ước của bao nhiêu người chơi lan.
Tên gọi lan hạc đỉnh
Một loài địa lan, ở miền bắc nước ta gọi là lan Hạc đính (dấu sắc), ở miền nam gọi là lan Hạc đỉnh (dấu hỏi). Thôi thì, vùng miền nào ta cứ gọi theo vùng miền ấy. Chẳng qua là thói quen thôi mà. Nhưng tên khoa học của nó thì ta phải tôn trọng, vì các nước người ta công nhận như vậy, lẽ nào nước mình lại không?
Tên quốc tế của giống lan này là Phaius. Sở dĩ có tên gọi như vậy vì xuất xứ từ tiếng Hy-lạp, phios nghĩa là màu xám. Có lẽ căn cứ vào việc màu sắc của bông hoa trở nên sẫm khi bông hoa đó bị làm hư hại hoặc đã tàn.
Phân bố
Có khoảng 40 loài ở châu Phi, Madagascar, châu Á, Australia và quần đảo ở Thái bình dương. Loài mà chúng ta thường thấy ở Việt Nam là loài Phaius tankervilleae.
Mô tả và phân loại lan hạc đỉnh
Là loài địa lan với giả hành hoặc thân giống cây sậy. Lá to, gấp nếp. Vòi hoa phát xuất từ gốc hoặc từ nách lá, không phân nhánh, hoa thường có màu nổi bật. Các lá, đài và cánh hoa phẳng, tương tự nhau. Môi hình ống có thể gắn với phần chân của trụ hoa, chỉ có 1 thùy hoặc ba thùy, có một cựa ở chân môi và một mô sần có gân nổi. Khối phấn 8, chia làm 2 nhóm, mỗi nhóm 4.
Hoa lan hạc đỉnh trở nên màu đen ngả xanh dương khi bị hư hại hoặc khi bị héo tàn, Có một số loài, các chi tiết của hoa như nhuộm màu chàm, làm cho hoa càng thêm hấp dẫn.
Lan hạc đỉnh là loài địa lan đa thân, có giả hành, dễ trồng với chất trồng nhiều mùn nhưng phải thoát nước tốt và đặt trong bóng râm, chất trồng cần thoát nước tốt, nhiệt độ từ trung bình đến ấm. Vào mùa xuân và mùa hè, chúng cần nhiều nước và phân, lúc đó cây đang trong giai đoạn phát triển. Vào mùa thu và mùa đông thì giữ cho cây khô hơn. Nhiều loài, trong đó đặc biệt là Phaius tankervilleae, phát triển tốt trong những vườn lan vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Vòi hoa lan hạc đỉnh cao từ 60 cm đến 100 cm. Hoa của các loài thuộc giống lan hạc đỉnh – Phaius có ba màu: nâu, trắng hoặc vàng. Thông thường, trong điều kiện tự nhiên, hoa lan hạc đỉnh sẽ nở sau tết Nguyên đán khoảng từ 30 đến 45 ngày. Vì vậy muốn hoa lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết cổ truyền thì phải có tác động của con người (xem phần sau).
Cách trồng lan hạc đỉnh
Là loài địa lan, sinh trưởng trên các cao nguyên với ánh sáng tán xạ, không thích hợp với ánh sáng mặt trời trực tiếp. Vì vậy khi đưa lan về vườn nhà, chúng ta cần lưu ý đến yếu tố này. Cách tốt nhất là trồng lan hạc đỉnh dưới vườn lan có lưới che, cường độ ánh sáng cho lan giảm còn 50%, vào mùa hè trời nắng gắt vào buổi trưa thì cần tăng thêm một lớp lưới (lớp lưới thứ hai không cố định, có thể kéo ra và cuộn lại khi cần). Chiều cao của lưới từ mặt đất đến mặt lưới khoảng 2,5 m. Số lượng cột và lưới tùy theo độ rộng của vườn, cột đủ chắc, miễn sao lưới được căng phẳng.
Giá thể cho lan hạc đỉnh – Phaius
Là địa lan, tất nhiên chúng ta có thể trồng chúng trong chậu hoặc dưới đất vườn đã làm thành luống (liếp). Luống đất được bao quanh để giá thể trồng lan không tràn ra bên ngoài, chiều cao của luống đất (lớp giá thể trên mặt) cao chừng 15 – 20 cm. Giá thể gồm ba thành phần tạo thành một hỗn hợp:
- Đất (bùn ao đã được phơi khô hoặc đất thịt pha cát), chiếm 4/6 thể tích,
- Than xỉ tổ ong (loại than đốt lò ở các cửa hàng ăn uống), chiếm 1/6 thể tích,
- Trấu hun, tức là trấu được đốt theo kiểu hiếm khí (vỏ trấu cháy nhưng vẫn giữ nguyên hình dáng), chiếm 1/6 thể tích.
Ba loại giá thể này trộn lẫn với nhau rồi cho vào chậu hoặc trải đều trên luống, trải trên luống thì san cho bằng phẳng rồi mới trồng.
Chuẩn bị cây giống lan hạc đỉnh
Mỗi cây lan hạc đỉnh – Phaius trưởng thành, sau khi đã cắt hoa, chúng sẽ đẻ cây con. Đợt đầu chúng nảy chùng 3 cây con, chúng ta chờ cho các cây con có ít nhất là 3 hoặc 4 lá thì dùng dao sắc cắt tách chúng ra khỏi thân cây mẹ. Tiếp đó trồng cây mẹ trở lại, cây mẹ sẽ nảy tiếp một số cây con, cũng chờ đến khi cây con đợt hai có đủ 3-4 lá thì ta lại tách chúng ra để trồng nơi khác (trong chậu hoặc trên luống). Tổng cộng số cây con do một cây mẹ đẻ ra có thể là 5 cây cho cả hai đợt.
Lưu ý: Tách cây con ra khỏi cây mẹ, nhất thiết mỗi cây lan hạc đỉnh con đều còn rễ. Và sau khi cắt thì ta dùng vôi (ăn trầu), hoặc sơn móng tay của phụ nữ, xoa đều lên mặt cắt để chống nhiễm trùng, nhiễm khuẩn.
Trồng lan hạc đỉnh con trên luống (liếp)
Chiều ngang luống khoảng 1,5 m, chúng ta đặt các cây lan hạc đỉnh con nằm trên luống đã bỏ giá thể, hàng cách hàng (theo chiều ngang luống) 25cm và cây cách cây (chiều dọc luống) 30cm. Như vậy nếu chiều ngang luống là 1,5m thì ta trồng được 4 hàng. Sau khi đặt cây trên giá thể, ta dùng tay tạo một lỗ trên mặt luống sâu chừng 2-3cm, đủ để lấp kín rễ của các cây con. Dùng ngón tay ấn chặt quanh gốc để cây đứng vững. rồi dùng gáo tưới nhẹ nước quanh gốc cho đất được nén lại, sau 10 ngày mới dùng vòi phun để tưới vì lúc đó cây đã bén rễ không sợ bị làm hư hại cây.
Bón phân cho lan hạc đỉnh
Sau một tháng lấy nước tiểu pha loãng để tưới. Đó là cách làm dân gian, thực tế, nước tiểu của người cung cấp U-rê cho cây, vậy ta có thể dùng phân hóa học có thành phần u-rê để tưới cũng được, nhưng phải pha thật loãng khi tưới lần đầu. Khoảng 3-4 tháng sau bắt đầu bón phân chuồng (đã hoai). Phân được bỏ quanh gốc lan, sau đó phủ lên một lớp đất, nhớ không được để đất phủ lên mặt lá lan.
Trong 6 tháng đầu, cây lan phát triển dinh dưỡng nên cần phải tưới nước thường xuyên và bón phân cho lan theo định kỳ. Sáu tháng sau là thời kỳ cây sinh thực, tức là chuẩn bị để hình thành vòi hoa và hoa.
Chăm sóc và cách trồng để lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết
Như trên đã nói, trong thiên nhiên, giống lan hạc đỉnh – Phaius chỉ ra hoa vào thời điểm 30-45 ngày sau tết. Vì vậy để cây lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết thì ta phải đảo ngược qua trình sinh thực của chúng. Cách làm như sau:
Vào cuối tháng 8 hoặc đầu tháng 9, nhiệt độ không khí lúc đó vào khoảng 30 oC. Với nhiệt độ đó, cây lan hạc đỉnh sẽ không thể chuẩn bị ra hoa. Vì vậy chúng ta phải đưa chúng vào nhà có điều hòa nhiệt độ để có nhiệt độ thích hợp là 10-15 oC. Nhưng đến trước tết âm lịch khoảng 50 ngày, nhiệt độ ngoài trời giảm xuống rất nhiều, trời trở rét (miền bắc và vùng cao nguyên), trong lúc đó cây lan hạc đỉnh lại cần nhiệt độ môi trường từ 25 đến 30 oC để phát hoa. Trong trường hợp này, chúng ta phải tạo ra tiểu khí hậu chung quanh cây lan, bằng cách sưởi ấm cho chúng và che phủ bằng tấm ny-lon trắng để thêm cường độ ánh sáng. Độ ẩm không khí cũng như độ ẩm của đất luôn cần phải giữ ở mức 85%.
Tuy nhiên, muốn điều hòa nhiệt độ và đảo ngược điều kiện sinh trưởng thì chúng ta cần phải có nhà kính. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta có thể dùng phương pháp hóa học để cây lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết, vào thời điểm theo ý muốn.
- Dùng SEAWEED (chiết xuất từ rong biển): 5g Seaweed pha với 8 lít nước, mỗi sào (500 m2) dùng khoảng 4-5 bình. Mỗi lần phun cách nhau 7 đến 10 ngày. Phun trước 30-40 ngày khi cây lan vào mùa sinh thực (chuẩn bị ra hoa).
- Dùng PROGIBB phun trước thời điểm xác định cho hoa nở 30-40 ngày. Liều lượng, 1g cho 1 bình 8 lít. Mỗi 500 m2 phun chừng 30-40 lít, mỗi lần phun cách nhau 7-10 ngày.
Trồng lan hạc đỉnh vào chậu
Giá thể cũng giống như trồng trên đất. Túy chậu lớn hay nhỏ mà trồng từ 1 đến 5 cây cho một chậu. Cách trồng, tưới nước, bón phân cũng giống như trồng trên đất. Ngoài việc trồng lan con vào chậu, chúng ta cũng có thể bứng nguyên một khóm lan đã có hoa từ đất trồng vào chậu để có hoa bán hoặc trưng ngay. Khi bứng khóm lan từ đất vào chậu cần lưu ý không để phạm vào giả hành và không làm đứt toàn bộ bộ rễ.
Phòng sâu bệnh cho lan hạc đỉnh
Lan hạc đỉnh Phaius rất ít bị sâu bệnh. Tuy nhiên, vẫn phải phòng sâu bệnh cho lan. Có loại bệnh thường gặp là bệnh đốm vòng. Bệnh xuất hiện bắt đầu từ mép lá, chúng lan dần vào bên trong, tạo thành những đốm tròn, làm cho lá khô héo. Nếu cây lan hạc đỉnh bị bệnh nặng thì không thể cho hoa. Để xử lý, ta dùng thuốc RIDOMIN, pha 25-30g cho bình 8 lít nước, phun một tuần một lần. Hoặc dùng ANTRACOL, pha 24-32g cho một bình 8 lít, phun mỗi tuần một lần.
Sâu bệnh cũng ít khi làm hại cây lan hạc đỉnh – Phaius, nhưng nếu phát hiện có sâu bệnh thì dùng REGENT, pha 1g cho một bình 8 lít, phun mỗi tuần một lần, ngưng phun khi đã hết sâu bệnh.
Góp nhặt một ít tư liệu để các bạn tham khảo. Mong các bạn có một chậu lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết. Nếu các bạn có kinh nghiệm gì khác, mong nhận được ý kiến trao đổi của các bạn.
Hình ảnh những chậu lan hạc đỉnh ra hoa đúng tết.
Phạm Tiến Khoa