Cây quất cảnh có tên khoa học: Citrus japonica. Quất là loài cây thường xanh, có thể làm cây trồng trong nhà. Cây quất hay được trồng làm cây cảnh, thậm chí làm bonsai. Ở Việt Nam, cây quất cảnh ra trái hay được trưng bày vào dịp Tết vì người ta cho rằng quất là biểu tượng của may mắn.
Đông y hay dùng quả quất như một vị thuốc chữa các chứng bệnh do lạnh gây ra như viêm họng, lạnh bụng, cảm, v.v… Do vậy, ngoài việc trồng bình thường, phải biết xử lý để cây cho trái và chín vào đúng dịp Tết, vừa để trưng Tết vừa bán được giá.
1. Thời vụ trồng quất cảnh
Cây quất cảnh được trồng quanh năm nhưng muốn trồng mới tốt nhất nên thực hiện vào tháng giêng hàng năm.
2. Đất trồng
Thường trồng trên đất vườn, đất phù sa, đất thị nhẹ bảo đảm được độ thông thoáng và đủ độ ẩm. Độ pH thích hợp là 5-6.
3. Nhân giống cây quất
Quất không trồng bằng hạt vì dễ biến dị, cây chậm ra quả, do vậy, trồng mới nên áp dụng phương pháp chiết cành.
Giống quất cảnh trồng dự bị được chiết từ cây lớn, mỗi gia đình trồng quất thường có 2-3 cây quất lớn (trồng lâu năm) để chiết ra được nhiều cây con, những hộ chưa có cây để chiết thì có thể đặt hàng tại những nhà vườn có cây chiết.
Nên chiết cây vào tháng 11-12 âm lịch (để trồng vào mùa xuân) cây sẽ phát triển tốt hơn. Sau 2 tháng rễ bắt đầu phát triển, lúc này ta có thể cắt tách cây đem trồng.
Chọn cành để triết làm giống:
Chọn cành quất cảnh to bằng ngón tay út, không sâu bệnh, cành lá phát triển đều, vỏ đang ở dạng màu xanh đậm. Mục đích là để cây phát triển tốt, rễ phát sau khi chiết nhiều.
Cách chiết:
cũng giống như các loại cây trồng khác như cam, bưởi,… chiết quất cũng cần tiến hành khoanh vỏ dài 2cm, cạo hết lớp tượng tầng (lớp nhầy) xung quanh cành để tránh tái sinh vỏ, để cho khô (khoảng 4-5 ngày) sau đó dùng xơ dừa ẩm, hoặc rơm rạ mục đã nhào với đất bùn ướt bó lại và bên ngoài bao nilon trong, cột chặt 2 đầu không để thoát hơi nước ra ngoài tránh bị khô.
Như vậy sau 1,5 đến 2 tháng cây sẽ ra rễ, khi nhìn bên ngoài thấy rễ trắng mọc ra là có thể cắt và đem trồng.
Nên chọn cành chiết từ cây mẹ khoẻ mạnh, không có biểu hiện bệnh để đảm bảo cho cây con sau này khoẻ mạnh, khả năng phát triển tốt, đậu quả nhiều.
4. Cách trồng quất cảnh
Có thể trồng quất trực tiếp trên đất, nhưng cũng có thể trồng vào giỏ, chậu… Trước hết nên trồng quất ngoài đất vườn rồi sau đó mới đưa vào chậu.
– Đất trồng cần lên luống cao, thiết kế mương nước xung quanh, băng rộng 4-6m, mương khoảng 1-1,5m. Mặt lluống phải cao hơn mương nước từ 20-30cm, tránh để nước ngập, quất sẽ ngừng phát triển và có thể chết.
– Hố trồng cần bón 1-2kg phân vi sinh hoặc 3-5kg phân chuồng hoai mục để bón lót. Khoảng cách trồng cây cách cây 50cm, hàng cách hàng 1m.
– Quất cần nhiều ánh sáng, chịu ẩm ướt, nhiệt độ thích hợp từ 20-240C. Vào mùa khô cần tưới nước đầy đủ, tránh để đất khô, quất sẽ không phát triển và bị vàng lá rồi rụng dần.
5. Bón phân cho quất cảnh
Cần bón phân cân đối cho quất, bón lót, bón thúc cho hợp lý cây mới phát triển tốt và cho bông trái nhiều.
– Bón lót trung bình một gốc cần 20-25kg phân chuồng hoai, rác mục.
– Bón thúc dùng phân NPK (16-16-8), trung bình 0,3-0,5kg/gốc/năm, chia 2 lần, bón cách nhau 40 ngày. Khi cây chuẩn bị ra hoa cần bón thêm phân KCl 100g/gốc để tăng cường đậu trái và trái ít bị rụng. Để cây phát triển mạnh, cành lá xanh mướt cần phun thêm phân bón lá, 15 ngày phun 1 lần. Hoặc mỗi tháng bón 2 lần phân với liều lượng bón 15 kg hạt đậu nành tươi, xay nhuyễn để ngâm tưới + 7,5kg DAP cho 1 sào Bắc Bộ.
Quất thường dễ bị bệnh trong trường hợp thiếu phân, nước, ánh sáng và PH không phù hợp…
6. Phòng trừ sâu bệnh hại cho cây quất cảnh
* Sâu đục thân
– Có tên khoa học là Chelidonium argentatum Dalm, là sâu non của con xén tóc xanh. Xén tóc xanh thường đẻ trứng vào tháng 5-6 trên các nách lá ngọn, cành tăm. Sau 10-12 ngày sâu nở, bắt đầu gặm vỏ cành để sống, đục phá từ cành nhỏ đến cành lớn và cả thân cây. Khoảng 8 – 9 tháng sau, sâu non đục đến cành cấp 1,2, thậm chí có thể tới thân.
Thông thường sâu tập trung ở cành cấp 1, làm buồng hoá nhộng bằng cách dùng mùn cưa và chất bài tiết vít đường đục lại rồi đục một lỗ ra ngoài, chừa lại vỏ cành để làm cửa vũ hoá sau này. Khoảng tháng 2-3, sâu non hoá nhộng, tới tháng 4-5 thì vũ hoá thành con xén tóc xanh bay ra. Vòng đời của sâu là năm. Trên thân cây có thể bị hàng chục con sâu đục cành, nếu 2-3 năm liền bị hại, cây sẽ chết.
+ Với sâu trưởng thành:
Dùng vợt hoặc bắt bằng tay đối với 3 loại xén tóc trong thời gian con trưởng thành vũ hoá và đẻ trứng từ tháng 4 đến tháng 6 hàng năm.
Diệt sâu non bằng cách bẻ cành non bị héo (đối với sâu đục cành) vào các tháng 5-6-7. Cành con bị sâu tiện một vòng tròn quanh vỏ sau vài ngày thường bị héo. Khi lá mới chớm héo, còn màu xanh nhưng mép hơi cong, dùng sào dài có chạc khẽ vặn, cành sâu gãy, sâu rơi ra và chết. Nếu cành đã héo khô nghĩa là sâu non đã đục xuống phía dưới vòng tròn.
Có thể cắt hoặc bẻ xuống dưới một đoạn. Kinh nghiệm cho thấy, biện pháp bẻ cành héo triệt để có thể hạn chế được sự gây hại của sâu trên 90%. Với sâu non đã đục vào cành lớn, thân cây hoặc gốc cây, có thể dùng một sợi dây thép nhỏ và cứng làm thành móc nhọn luồn vào trong để ngoáy và kéo sâu non qua các lỗ đùn phân và mạt cưa trên thân, cành và gốc cây.
– Quét thuốc:
Sau khi thu hoạch quả, quét vôi hoặc Boóc – đô (pha: 1 phần CuSO4 + 1 phần vôi tôi + 20 phần nước) vào gốc cây, thân cây từ 1m trở xuống để phòng các loại nấm bệnh và hạn chế việc đẻ trứng của xén tóc.
* Sâu vẽ bùa
- Triệu chứng gây hại: Hại tất cả các cây họ cam quýt, ngoài ra còn hại một số cây trồng khác như cây liễu, cây trà…
- Sâu vẽ bùa gây hại trên các chồi và lá non. Sâu non đục phá lá ở dưới phần biểu bì, ăn phần mô mềm. Sâu đi tới đâu biểu bì phồng lên tới đó, vẽ thành những đường ngoằn ngoèo nên được gọi là vẽ bùa, các lằn đục của sâu không bao giờ gặp nhau.
- Các lá bị sâu vẽ bùa gây hại thường bị co rúm lại và biến dạng nhất là những lá non, làm giảm diện tích quang hợp và làm giảm khả năng sinh trưởng của các chồi non. Ngoài ra các đường đục của sâu vẽ bùa còn tạo điều kiện cho bệnh loét vi khuẩn xâm nhập, làm lá bị rụng.
Đặc điểm hình thái:
– Trưởng thành sâu vẽ bùa là một loại ngài nhỏ, cơ thể dài 2-3 mm, sải cánh rộng 4-5 mm. Toàn thân có màu vàng nhạt phớt ánh bạc. Cánh sau rất hẹp so với cánh trước, cả hai cánh đều có rìa lông dài.
– Trứng có dạng hình bầu dục, nhỏ, kích thước 0,2-0,3 mm. Lúc đầu trong suốt sắp nở có màu trắng vàng.
– Sâu non đẫy sức dài 4 mm, mình dẹp, không chân, đốt cuối bụng có hình ống dài.
– Nhộng dài khoảng 2-3 mm, màu nâu vàng, cạnh bên mỗi đốt thân có 1 u lồi, trên có 1 sợi lông.
Đặc điểm sinh học và sinh thái
Vòng đời: 19-38 ngày
– Trứng: 1-6 ngày
– Sâu non: 4-10 ngày
– Nhộng: 7-12 ngày
– Trưởng thành: 7-10 ngày
– Trưởng thành sâu vẽ bùa hoạt động mạnh vào chiều tối. Trứng thường được đẻ ở mặt dưới lá, gần gân chính. Một trưởng thành sâu vẽ bùa thường đẻ được 70-80 quả trứng, thời gian đẻ trứng từ 2-10 ngày.
– Sâu non mới nở thường đục chui qua lớp biểu bì của lá để ăn phần mô mềm. Đường đục của sâu vẽ bùa dài và lớn dần theo sức lớn của sâu.
– Sâu non có 4 tuổi, đòi hỏi ẩm độ cao, chúng sống trong đường đục trong suốt thời gian sinh trưởng, nếu đường đục bị rách sâu non rất dễ bị chết.
– Khi đẫy sức, sâu non đục ra mép lá, nhả tơ dệt kén để hóa nhộng ở đó.
– Thường hóa nhộng gần gân lá, chỗ lá bị quăn.
* Một số yếu tố ảnh hưởng:
– Sâu vẽ bùa gây hại quanh năm, mức độ gây hại phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết và thức ăn của sâu. Nhiệt độ thích hợp cho sâu vẽ bùa phát sinh gây hại là 23 – 290C, ẩm độ 85-90%.
– Biện pháp phòng trừ:
– Chăm sóc cho cây sinh trưởng tốt, tỉa cành, tạo tán, bón thúc cho lộc non ra tập trung, hạn chế sự phá hại của sâu. Thu dọn lá rụng trong vườn đốt bỏ cũng hạn chế nguồn sâu.
– Trường hợp bị hại nặng thì có thể cắt bỏ các chồi lá bị sâu đem tập trung một chỗ để tiêu diệt.
– Biện pháp sử dụng thuốc BVTV hợp lý để bảo vệ nguồn thiên địch của sâu vẽ bùa trong tự nhiên, nhân nuôi thiên địch như nuôi kiến vàng Oecophylla smaragdina là biện pháp có hiệu quả phòng trị sâu vẽ bùa cao.
– Sử dụng thuốc gốc Imidacloprid (Confidor…), Cypermethrin, các loại thuốc gốc Abamectin, Dầu khoáng D-C Tron plus để phòng trị.
Thường xuyên thăm vườn để phát hiện và loại bỏ cây bị bệnh vàng lá để tránh lây lan sang cây khác.
* Bệnh loét lá
Triệu chứng: Trên lá xuất hiện những đốm sần sùi mầu nâu nhạt, mọc nhô cao lên khỏi mặt lá, xung quanh các đốm sần sùi này có quầng mầu vàng. Trên trái cũng có những triệu chứng giống như ở trên lá nhưng các đốm sần sùi thể hiện rõ hơn. Một số cành bánh tẻ cũng bị sùi lên rồi chết khô
– Biện pháp phòng trừ:
– Khi cây đã bị bệnh thì rất khó chữa trị, vì thế để hạn chế tác hại của bệnh bạn cần phải chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa ngay từ khi lập vườn. Cụ thể là:
– Không trồng cây con đã bị nhiễm bệnh từ khi còn ở vườn ươm.
– Thường xuyên vệ sinh vườn quất bằng cách cắt bỏ và thu gom những cành lá trái đã bị bệnh còn ở trên cành hoặc đã rụng xuống đất đem tiêu hủy.
– Khi cây đã bị bệnh tránh tưới nước theo kiểu phun mưa để hạn chế bệnh lây lan từ tầng trên xuống tầng dưới của cây.
– Nếu vườn của bạn thường bị bệnh gây hại cần dùng một trong những loại thuốc như: Copper-B 75WP, Copper-zinc 85WP, Tilt super 300EC, Champion 77WP, Vidoc 80BTN, Starner 20WP, COC 85WP, Kocide 61,4DF, Kasuran 47WP… để phun xịt vào lúc cây đang phát triển lá non. Sau khi cây đậu trái định kì 2 tuần phun một lần cho đến khi đạt tiêu chuẩn là một cây quất cảnh đẹp “xuất vườn” đi bán. Với những vườn đang bị hại nhiều như vườn của bạn có thể dùng một trong vài loại thuốc như: Kasuran 47WP, Kasumin 2L… để phun trị bệnh. Phun hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất có in trên nhãn thuốc trước
* Bệnh Greening
– Triệu chứng bệnh
– Bệnh gây hại trên tất cả các giống: cam, quất, chanh, bưởi, v.v…. Mới đầu bệnh hại trên từng cành sau đó lan dần ra cả cây. lá bị bệnh có mầu vàng loang lổ. Lá nhỏ lại và thường bị lệch tâm.Quả bị bệnh nhỏ, chậm phát triển và cũng bị lệch tâm. Khi bổ quả bị bệnh thường thấy hạt bị lép. Quả từ cây bị bệnh khi chín thường loang lổ mầu xanh, vàng xen kẽ. Trong khi quả từ trên các cây không bị bệnh có mầu vàng tươi. Cây bị bệnh nặng thường thấy hiện tượng ra hoa trái vụ. Các cành lá vàng và khô dần cả cành, rồi khô đi. Chính vì thế nhiều nơi gọi bệnh này là hiện tượng cây khô lá vàng.
– Tác nhân gây bệnh:
Bệnh vàng lá greening hay còn gọi là bệnh hoàng long, bệnh vàng lá trầu… do vi khuẩn Liberobacter asiaticum gây ra. Bệnh lây lan qua cành chiết và mắt ghép lấy từ cây bị bệnh để nhân giống. Trên đồng ruộng, rầy chổng cánh (Diaphorina citri) là môi giới truyền bệnh từ cây bị bệnh sang cây khoẻ.
– Đặc điểm phát sinh và gây hại của bệnh:
Bệnh gây hại trên tất cả các giống cây có múi. Tuy nhiên bệnh thường gây hại nặng trên các giống quýt, cam Sành, cam Vân Du, cam sông Con và cam Xã Đoài. Trên bưởi và quất bệnh nhẹ hơn.
Nhân giống bằng vật liệu như: cành chiết, mắt ghép lấy từ cây bị bệnh tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh lây lan nhanh và xuất hiện sớm trên vườn cây. Tại các vùng cam có nhiều cây bị bệnh và nhiều rầy chổng cánh thì bệnh lây lan càng nhanh và bị bệnh càng nhiều.
Bón phân đạm nhiều và bón rải rác để trên cây lúc nào cũng phát lộc tạo điều kiện thu hút rầy chổng cánh đến chích hút và lây bệnh. Vườn cam quýt để um tùm hay ít đốn tỉa bệnh thường nhiều hơn và nặng hơn.
– Biện pháp phòng trừ:
Không nhân giống hoặc trồng mới bằng giống lấy cành chiết và mắt ghép từ các cây đã bị bệnh, hay không biết cây có bị bệnh hay không. Trồng mới bằng giống sạch bệnh mua từ các cơ sở nhân giống cây có múi sạch bệnh.
Thường xuyên thăm vườn và đốn tỉa những cây, cành bị vàng lá nghi là nhiễm bệnh vàng lá greening. Phun thuốc trừ rầy chổng cánh môi giới truyền bệnh bằng thuốc hoá học như: Trebon 0,1 % Bi 58 0,1 % và các loại thuốc nội hấp khác. Đặc biệt chú ý phun thuốc trừ rầy ở các đợt lộc như: lộc xuân, lộc hè và lộc thu.
7. Xử lý cho hoa, quả và chín đúng dịp Tết
Quất ra trái quanh năm, nên phải điều chỉnh sao cho trái chín vào đúng dịp Tết. Cách làm như sau:
– Đến khoảng tháng 5-6 âm lịch bắt đầu thăm chừng thường xuyên vườn quất, phát hiện cây nào có trái phát triển mạnh thì đào bứng cây lên, rồi phơi nắng nhẹ độ 7-10 ngày, sau đó tỉa bỏ bớt cành lá cho cây gọn nhẹ rồi đem trồng lại (đảo quất, đánh quất). Nếu trồng trong chậu, chỉ cần vặt hết trái, giảm tưới nước tối đa.
– Sau 1 tháng cây ra hoa, kết trái và làm sao cho trái chín vàng vào dịp Tết Nguyên đán. Giai đoạn này cần cung cấp cho quất đầy đủ phân bón, nước, cây sẽ xanh tốt, cho trái nhiều và đảm bảo trái sẽ chín vàng vào đúng Tết.
Tạo quả xanh, lộc, hoa:
Muốn cây vừa có quả chín, quả xanh, vừa có lộc hoa, sau khi đánh bầu đảo quất cần để trong bóng mát 7-10 ngày sao cho lá héo rụng bớt 1/2 thì đem trồng lại.
Khi cây kết quả ở lứa hoa đầu và lứa hoa thứ hai, vặt bớt 1/2 lượng quả và lá bánh tẻ, cắt ngọn non; bón thúc phân đạm + kali để cây tiếp tục ra hoa, kết quả, phát lộc những lứa sau.
