Bệnh thối gốc xương rồng là bệnh trên cây xương rồng phổ biến và nguy hiểm đối với tất cả các loại xương rồng bạn trồng ở nhà.
Triệu chứng
Xuất hiện trên gốc hoặc các vết thương do chiết ghép cành. Ban đầu là các đốm thối chứa nhiều nước màu xám hoặc nâu đen, các chấm mốc màu đỏ tím hoặc màu trắng ở nơi tiếp giáp phần bệnh và phần khỏe. Khi bệnh lan rộng tới xung quanh thân, cây có thể bị khô và chết.
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh thối gốc gây ra bởi nấm lưỡi liềm (Fusarium oxysporum Schlecht) thuộc lớp nấm bào tử sợi. Khi bón phân chưa hoai, côn trùng gây hại hoặc chiết ghép gây vết thương đều có lợi cho nấm phát triển. Nhiệt độ thuận lợi cho nấm phát triển là 25o – 30o. Độ ẩm càng cao bệnh càng nặng.
Phương pháp phòng trừ
Chọn loại đất và phân hoai không nấm bệnh. Nếu đất đã nhiễm bệnh cần khử trùng bằng Formalin 50ml/m2 và đợi thuốc bay hơi hết mới đem trồng cây.
Công cụ chiết ghép phải được khử trùng bằng cồn 70o.
Cây bị bệnh cần phải nhổ bỏ và đốt đi, đồng thời cần khử trùng đất.
Định kỳ phun thuốc Daconil 0.1%
Bệnh đốm than (thán thư)
Bệnh thán thư khá phổ biến trên cây xương rồng, nếu bệnh nặng có thể làm cây chết khô.
Triệu chứng
Cây bị bệnh thường có đốm nhiều nước màu nâu nhạt. Đốm bệnh dần dần lõm xuống và trên đốm xuất hiện các chấm đen nhỏ lồi lên, đó là quả nấm.
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh đốm than cây xương rồng gây ra bởi nấm đĩa gai (Colletotrichum sp.) thuộc lớp bào tử xoang, bộ bào tử đĩa đen gây ra. Đĩa bào tử nhỏ, có lông cứng mọc rải rác, bào tử đơn bào không màu hình bầu dục dài. Bệnh thường gặp vào đầu mùa hạ và đầu mùa đông. Những loại xương rồng hình cầu rất nhạy cảm với loại bệnh này.
Phương pháp phòng trừ
Tránh tưới nước quá nhiều, để cây nơi thoáng gió, nhiều nắng.
Khi bị bệnh cần kịp thời phun thuốc Boocdo 1% hoặc Daconil 0,1% hoặc Topsin 0,1%, phun vài lần cách nhau 7-10 ngày.
Tuyến trùng hại xương rồng
Bệnh này chủ yếu xuất hiện trên xương rồng 6 cạnh.
Triệu chứng
Trên rễ chính và rễ bên hình thành nhiều u bướu nhỏ, lúc đầu nhẵn về sau thô dần. Cắt u ra thấy nhiều hạt nhỏ màu trắng đó chính là tuyến trùng cái. Bệnh có thể làm cho cây chết khô.
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh gây ra bởi tuyến trùng Meloidogyne incognita Chitwood. Tuyến trùng đực và cái khác nhau. Con cái hình quả lê, ngòi miệng dài hơn con đực, âm hộ và lỗ hậu môn đối xứng với cổ, quanh thân có hoa văn như vân tay. Trứng hình bầu dục màu vàng nâu. Con đực miệng phình to, đoạn đuôi tù có một đôi gai giao phối.
Qua mùa đông tuyến trùng sẽ trưởng thành. Ấu trùng và trứng nằm bên trong đất, khi sang xuân nhiệt độ trên 12oC sẽ bắt đầu hoạt động. Nhiệt độ thích hợp cho sinh trưởng và phát triển là 20o -25oC. Đất ẩm có lợi cho tuyến trùng trong việc di chuyển tìm kiếm thức ăn và xâm nhập vào rễ cây.
Phương pháp phòng trừ
Nhổ bỏ cây bị bệnh và đem đốt.
Khi đất nhiễm bệnh, khử trùng bằng Nemagon 2%, định lượng 3ml/ 1m2. Sau khi phun thuốc đậy đất lại bằng bao nilong để xông hơi trong 15 ngày.
Nếu bị bệnh nhẹ có thể dùng Furadan bón vào mỗi gốc 5-10g, dùng Nemagon 0,1% phun cho mỗi gốc 10ml-15ml.
Rệp sáp
Đặc điểm sinh học của rệp sáp
Rệp sáp hại xương rồng (Diaspis echinocacti Bouche) thuộc bộ cánh đều họ rệp sáp hình thuẫn. Chúng dùng miệng chích hút nhựa cây xương rồng làm cây bị yếu. Rệp cái hơi tròn, dài 1,2mm rộng 1 mm, thân lồi lên màu trắng, có lúc màu hơi vàng, giữa vỏ màu nâu sẫm. Rệp đực dài khoảng 1mm màu trắng. Mỗi năm chúng sinh sản 2-3 lứa vào tháng 5-7 và tháng 10.
Phương pháp phòng trừ
Dùng bàn chải đánh răng chải sạch rệp khỏi cây.
Trong thời kỳ rệp nở dùng thuốc DDVP 0,1% hoặc pha lưu huỳnh+vôi 0,5% và Malathion 0,2% hoặc Sumithion 0,1% để diệt rệp con.
Nói chung, xương rồng bát tiên rất dễ trồng và dễ sống. Tuy vậy nó cũng đòi hỏi nhiều cách thức, nếu không áp dụng đúng thì cũng dễ dàng gặp thất bại. Đây là giống cây không “trái tính trái nết”, nhưng có nhiều điều ta cần phải biết như sau:
1. Đất trồng xương rồng bát tiên
Cây xương rồng bát tiên cũng kén đất trồng như đa số giống cây kiểng khác. Đất không những phải nhiều chất dinh dưỡng mà còn phải tơi xốp nữa.
Đất thịt nhẹ, đất phù sa, đất mùn rất phù hợp với sự phát triển của xương rồng bát tiên. Thường thì ngoài tự nhiên không có sẵn thứ đất đủ chất màu mỡ này, vì thế ta phải pha trộn nhiều chất để có đủ thành phần bổ dưỡng giúp đất tốt hơn. Có nhiều công thức để pha trộn đất:
Lấy đất thịt nhẹ trộn chung với phân chuồng hoai và phân rác mục, mỗi thứ một nửa.
Dùng đất phù sa trộn với phân tro trấu, phân bò khô, mỗi thứ một phần như nhau …
Kinh nghiệm cho thấy, đất và phân trộn chung lại với nhau cho đều, rồi chất đống ủ xuống vài ba tháng cho thật hoai thì trồng mới tốt. Mỗi tháng một lần nên xới xáo, trộn lộn từ trên xuống dưới, từ dưới lên trên để đất mau thuộc đem trồng mới tốt. Nhiều người còn cẩn thận, trước khi sử dụng, đất trồng được trải mỏng phơi nắng đôi ba ngày để tận diệt cho hết các mầm bệnh, như trứng côn trùng, các bào tử nấm cùng những mầm mống độc hại khác. Đây cũng là điều nên làm.
Hoa xương rồng bát tiên
2. Chậu trồng
Kiểng xương rồng bát tiên thường được trồng trong chậu, vừa để trưng bày mà vừa dễ di chuyển. Đây là loại chậu có cỡ trung bình, có đường kính khoảng vài ba tấc là vừa, và là chậu sâu chứ không trồng trong chậu cạn.
Chậu trồng giống kiểng này không hiếm, mua đâu cũng có, lúc nào cũng có sẵn. Ta có thể dùng chậu bằng đất nung cho rẻ tiền, hay chậu có tráng men, hoặc trồng trong chậu nhựa cũng được.
Điều đòi hỏi khi chọn lựa chậu là dưới đáy phải trổ sẵn vài ba lỗ thoát nước khá rộng, có đường kính từ phân rưỡi đến hai phân, như vậy mới bảo đảm được lượng nước tưới dư thừa thoát hết ra ngoài.
Xin nhấn mạnh là xương rồng bát tiên không hợp với môi trường úng thuỷ. Ta có thể dùng vài loại chậu có kích cỡ khác nhau: với chậu nhỏ thì trồng cây nhỏ, còn chậu lớn thì trồng cây lớn. Dù sao thì ta cũng phải thay chậu theo định kỳ, khi đất trồng trong chậu đã hết màu mỡ.
3. Cách trồng xương rồng bát tiên
Để đảm bảo thoát nước hiệu quả trước khi cho đất vào chậu, ta nên dùng một miếng gạch hay ngói, hoặc miếng sành có tiết diện lớn hơn lỗ thoát nước ở đáy chậu một chút, che phủ lên các lỗ thoát nước đó để sau này không để đất hoặc rễ cây mọc dài ra bít kín, khiến nước tưới thừa không còn lối thoát ra. Có người còn cẩn thận xét một ít xơ dừa lót một lớp dày dưới đáy chậu độ vài ba phân để tạo độ thông thoáng giúp nước tưới thừa thoát ra hết.
Việc kế tiếp là đổ đất vào chậu. Đất cho vào chậu trồng không được đầy tràn mà phải thấp hơn mặt chậu độ vài ba phân để khi tưới, nước tưới không bị trào ra ngoài, vừa tốn nước vừa hao đất do nước thừa cuốn trôn theo … Mặt đất chậu cũng vừa ngang tầm với cổ rễ mới tốt. Lớp đất này sau vài ba ngày sẽ giẽ dần xuống vài ba phân, do nước tưới làm cho đất chặt lại, vì vậy ta cần phải cho thêm đất vào cho cây.
Cây mới trồng vào chậy nên dùng tay ấn nhẹ cho chặt gốc, và tốt nhất là dùng những thanh tre nhỏ chống đỡ trong vài tuần đầu để cây không bị nghiêng ngã mất đẹp.
Trồng xong, ta có thể tưới nước ngay để cây có sức mà tươi tỉnh lại, nhưng không nên tưới nhiều, chỉ giúp đất trồng đủ ẩm mà thôi. Cách tưới nước sương sương như vậy kéo dài khoảng vài tuần, cứ mỗi ngày tưới một lần vào cữ sáng là đủ. Sau thời gian đó, khi cây đã bén rễ, đã ra tược non thì tưới ngày hai lần, nếu gặp mùa nắng hạn. Trong mùa mưa, một hai ngày tưới nước một lần mà thôi.
Cây mới trồng, dù là cây non hay cây trưởng thành không ít thì nhiều cũng bị mất sức, nếu không biết cách chăm sóc cũng dễ chết. Trong tuần đầu ta nên dời chậu vào nơi thoáng mát, sau đó tập cho cây quen dần dần với ánh sáng, nghĩa là càng ngày càng bưng chậu ra nắng nhiều giờ hơn. Tóm lại, do cây xương rồng bát tiên dễ sống nên cách trồng cũng dễ, ai ai cũng có thể làm được.
Trồng xương rồng không khó vì đây là loài cây dễ sống, không những chịu được khí hậu khắc nghiệt, mà cũng không kén đất trồng. Xương rồng có thể trồng bằng nhánh, thậm chí cắt thân ra thành từng đoạn ngắn, đem giâm xuống đất cũng mọc thành cây. Tuy vậy, để tạo được cây kiểng xương rồng vừa ý, chúng ta cũng nên biết qua về phần kỹ thuật mặc dầu cũng đơn giản, không khó khăn gì trong việc thực hiện.
I. Đất trồng xương rồng
Xương rồng do có nguồn gốc từ sa mạc nên có khả năng chịu đựng cao mà các giống cây cảnh khác không tài nào so sánh được. Xương rồng có thể sinh trưởng tốt trên vùng đất khô cằn sỏi đá, miễn là vùng đó cao ráo, chứ không chịu đất ủng thuỷ. Vì vậy, ta không thể trồng xương rồng trong cuộc đất thấp, nơi có tầng mạch nước ngầm quá cao.
Nếu gặp cuộc đất thấp thì tốt nhất là trồng vô chậu hoặc lên líp cao để rễ cây khỏi bị thối, làm chết cây.
Vì là cây sống ở sa mạc nên xương rồng chịu đất cát. Điều này chúng ta dễ kiểm chứng. Nếu các bạn có dịp đến Phan Rang, một tỉnh thuộc duyên hải miền Trung sẽ thấy xương rồng (trồng làm hàng rào) sống với cát nóng bỏng mà tươi tốt như thế nào. Loại đất thịt nặng, đất sét không thích hợp với xương rồng. Đất thích hợp với xương rồng là đất pha cát. Nếu là đất thịt nặng, nên băm nhuyễn ra rồi pha trộn với phân chuồng hoai và phân rác mục (phân hữu cơ) để cho đất được tơi xốp và thông thoáng hơn.
Nói cách khác, xương rồng không kén đất trồng, cây sống được với đất xấu, kém màu mỡ, thậm chí chỉ có cát và đá sỏi vẫn sống được, miễn là đất có đủ độ ẩm cần thiết.
II. Phân bón
Với xương rồng sống hoang, ngoài đồng, ngoài bãi thì bỏ mặc sao cũng được, nhưng đã trồng làm kiểng thì từ đất trồng cho đến phân bón ta phải chăm lo thật đúng mức. Phân bón cho xương rồng ta dùng cả hai loại phân hữu cơ và vô cơ. Phân hữu cơ thì dùng bón lót khi mới trồng, còn phân vô cơ, loại NPK dùng bón thúc hàng tháng.
III. Cách trồng
Trồng xương rồng kiểng thường theo hai cách là trồng vào chậu và trồng trên líp. Trồng theo hai cách này thì sự sinh trưởng và phát triển của kiểng xương rồng cũng tốt như nhau, nếu có mặt lợi mặt hại thì là ở lý do khác. Ví dụ mặt hại của việc trồng chậu là tốn tiền mua chậu, nhưng nó cũng có mặt lợi là cây tránh được sự úng thuỷ.
1. Trồng trên líp
Không phải chỉ để kinh doanh mới trồng xương rồng trên líp, mà nhiều người đã áp dụng cách trồng này để tự thưởng ngoạn thành quả của mình. Vì rằng chơi kiểng xương rồng, do giá cả phải chăng mà cũng do tự mình lai tạo ra nên ít ai chịu trồng với số lượng ít. Mặt khác, do kiểng xương rồng vốn nhỏ cây, không có cành lá rườm rà nên không choán nhiều mặt bằng, trồng cây cách cây với khoảng cách 15 phân là quá đủ, cho nên trồng trên líp rất có lợi so với trồng trong chậu.
trồng xương rồng trên líp
Vì vậy, không chỉ ở vùng đất thấp mà ngay ở vùng đất cao ráo, nhiều nghệ nhân vẫn thích trồng kiểng xương rồng trên líp.
Ở vùng đất thấp, mặt líp phải được nâng cao, xung quanh nên khai thông mương rãnh thoát nước tốt, phòng khi triều cường hoặc lúc mưa to gió lớn nước trong vườn thoát không kịp. Chỉ cần bị ngập nước một ngày là xương rồng đã bị vàng úa mà chết do bộ rễ bị hư thúi.
Để bảo vệ kiểng quý, các nghệ nhân thường xây bờ gạch bao quanh líp, với chiều cao hơn mặt líp độ 5 phân. Việc làm này vừa làm tăng mỹ thuật cho vườn kiểng, vừa tránh khỏi bị sạt lở.
Ở vùng đất cao ráo, dù biết chắc không bị ngập lụt, chiều cao của líp độ mười lăm phân là vừa.
Líp trồng xương rồng không cần quá rộng, bề ngang khoảng 60 đến 70 phân là vừa, còn chiều dài thì tuỳ vào cuộc đất. Tuy vậy, chiều dài của líp cũng nên giới hạn khoảng ba đến bốn mét là vừa. Giữa hai líp nên chừa một lối đi đủ rộng để ta qua lại chăm sóc và bón tưới hàng ngày.
Nếu trồng nhiều giống xương rồng khác nhau, tốt hơn hết là ta nên trồng chung từng giống một trên một khoảnh diện tích riêng trên líp để tiện chăm sóc và theo dõi sinh trưởng của nó.
Trồng xương rồng trên líp có điều lợi là chiếm ít mặt bằng, ít tốn kém, tiện việc tưới bón chăm sóc. Điều bất lợi là khi cần đem chưng bày chỗ này chỗ nọ lại không tiện.
2. Trồng trong chậu
Nếu trồng kiểng xương rồng với số lượng ít cây thì trồng trong chậu có lợi. Hơn nữa chậu dành riêng để trồng xương rồng cũng nhỏ nên cũng không choán quá nhiều mặt bằng. Thế nhưng, nếu các bạn trồng với số lượng nhiều cây thì trồng chậu lại có nhiều điều bất lợi:
Tốn một số tiền không nhỏ để mua sắm chậu
Tốn nhiều công chăm sóc cũng như tưới bón, vì nó lắt nhắt, tỉ mỉ, lo xong chậu này mới tiếp tục lo tới chậu kia …
Tốn nhiều mặt bằng hơn
Điều lợi trong việc trồng chậu là kiểng xương rồng không bị úng thuỷ, do dưới đáy chậu có trổ một hay hai lỗ thoát nước sẵn. Mặt khác, khi cần di chuyển cũng tiện như cần đem chưng bày một nơi nào đó hoặc tặng bán cho ai …
Trồng xương rồng trong chậu
Trồng trong chậu, đất không nên đổ đầy mà nên đổ cách mặt chậu độ vài phân để nước tưới không bị trào ra ngoài cuốn theo chất bổ dưỡng trong đất rất phí phạm.
III. Làm giàn che
Mặc dù vẫn biết kiểng xương rồng có khả năng chịu đựng được ánh sáng trực xạ, thế nhưng khi trồng xương rồng, đa số chủ vườn đều làm giàn che bên trên các líp trồng.
Kinh nghiệm cho họ thấy, đa số, nếu không muốn nói là hầu hết các giống xương rồng loại mới ngày nay có sức chống chịu dở, nếu không héo cũng bị giảm đà sinh trưởng phần nào dưới ánh sáng trực xạ. Hơn nữa, giàn che còn có điều lợi là che mưa cho kiểng xương rồng.
Vì vậy, nếu trồng số lượng ít, ta nên đặt chậu dưới bóng râm, hay “chạy mưa” trước cho xương rồng bằng cách bưng chậy vào nhà khi đoán chừng cơn mưa sắp ập đến. Thường thì trồng với số lượng ít, không ai làm giàn che. Ngược lại, trồng với số lượng nhiều thì giàn che vừa có công dụng che mưa nắng, còn làm tăng lên vẻ thẩm mỹ cho vườn xương rồng của chúng ta.
Giàn che cho vườn kiểng xương rồng cũng giống như giàn che trong vườn phong lan, có điều khác hơn là thay vì mái lợp bằng lưới hay bằng nẹp tre, nẹp gỗ đóng cách khoảng ra, thì mái che ở đây được lợp kín bằng tôn nhựa hoặc bằng bạt nylon trong và trắng.
Giàn che nếu định sử dụng lâu dài thì nên làm cho chắc chắn, tốt nhất làm bằng sắt. Khung sắt tuy có tốn thêm ít tiền so với cây gỗ, nhưng có điều lợi là sức bền rất cao và trông thanh mảnh đẹp đẽ, nếu không muốn nói là trông sang hơn nhiều …
Giàn che phải thông thoáng, vì vậy cần phải có chiều cao khoảng 4 mét tính từ mặt líp (hay từ chậu) lên đến nóc giàn. Còn chiều ngang của giàn phải nằm ngoài chu vi của khu vực trồng, sao cho mái lợp bên trên phủ ra ngoài bìa líp một đoạn, đề phòng mưa tạt vào làm hư cây. Mái có thể là mái vòm, hoặc một mái, hoặc hai mái. Tuỳ vào ý thích của các bạn, vì điều này chỉ có giá trị về mặt thẩm mỹ chứ không liên quan gì đến phần kỹ thuật.
Như vậy giàn che vừa bảo vệ được sự sinh trưởng và phát triển cho kiểng xương rồng, vừa tiện lợi cho người làm việc chăm sóc, dù bên ngoài trời đang mưa to gió lớn.
IV. Cách chưng bày kiểng xương rồng
Cây kiểng xương rồng do hình dáng và màu sắc đa dạng mà thu hút mạnh mẽ sự quan tâm chú ý của người xem. Không những ở nước ta mà ở nhiều nước khác cũng vậy, ngày nay xương rồng được đánh giá là cây kiểng … lạ (mốt). Mà một khi đã lạ thì không ai lại nỡ có cái nhìn dửng dưng. Trong rừng hoa kiểng, xương rồng bao giờ cũng được người xem lưu tâm thưởng ngoạn nhiều nhất.
Có nhiều cách để chưng bày kiểng xương rồng:
a. Trồng trên líp: Nhiều nghệ nhân hoa kiểng cũng đồng ý rằng nếu được trồng ngay hàng thẳng lối trên líp, nhất là mỗi chủng loại được trồng từng khu vực riêng thì vườn trồng xương rồng dư hấp lực thu hút sự đam mê chiêm ngưỡng của nhiều người thưởng ngoạn. Ngay việc trồng kiểng xương rồng trong chậu mà được sắp xếp có thứ tự vừa kể cũng tạo được sự ngăn nắp làm vui mắt mọi người.
Trồng xương rồng hàng loạt
b. Đặt trên kệ: Xương rồng trồng chậu có nhiều điều lợi là khi cần di chuyển để trưng bày đâu đó cũng dễ. Kệt đặt ngoài thì được làm bằng xi măng cốt thép, hoặc bằng gỗ. Kệt đặt trong nhà, trong phòng khách thường đóng bằng gỗ với đường nét hoa văn mỹ thuật. Tuỳ theo nhu cầu mà kích thước của kệ to nhỏ và cao thấp khác nhau. Kệ có nhiều tầng, có thể dùng đặt trên nền đất, nền nhà hay gắn trên tường.
Nhìn những chậu kiểng xương rồng được chưng trên các tầng kệ, người ta cũng dễ dàng đoán biết được phần nào trình độ kiến thức cũng như khiếu mỹ thuật của chủ nhân. Vì rằng, chậu có chậu to, chậu nhỏ, cây cũng có cây cao, cây thấp, do đó phải chưng bày các chậu kiểng làm sao tạo được sự hài hoà, cân đối, nhất là không làm rối mắt người xem mới … là tài!
Cách chưng bày xương rồng trên kệ, hoặc thành cửa sổ là cách thông dụng nhất được nhiều người áp dụng từ trước đến nay. Ngay cả các nước phương Tây cũng áp dụng cách này.
c. Treo: Do kiểng xương rồng vừa nhỏ lại vừa gọn nên thường được trồng trong những chiếc chậu nhỏ có hoa văn mỹ thuật. Ta có thể treo chúng bằng móc treo như cách treo chậu phong lan, trước hàng hiên hay những nơi thuận tiện nhất. Đây là cách mà dân chơi kiểng xương rồng phương Tây thích thú áp dụng, sau này được lan truyền sang các nước khác, châu lục khác. Nên đặt làm loại chậu đặc biệt, hoặc tự mình tìm cách khoan lỗ ở vành chậu để móc kẽm vào.
V. Chậu kiểng xương rồng
Khác với chậu kiểng phong lan làm bằng đất nung hay nhựa thì chậu xương rồng thường được tráng men và bên ngoài có hoa văn rất đẹp. Chính nhờ vẻ đẹp của chậu mà cây kiểng được tăng thêm phần giá trị hơn, sang trọng hơn.
Chậu kiểng xương rồng ngoài kích cỡ lớn nhỏ có đủ, còn có nhiều kiểu dáng khác lạ, hấp dẫn. Nào là chậu vuông, chậu hình chữ nhật, hình tròn, bầu dục, lục giác, trái tim … Nào là chậu trẹt, chậu đáy sâu … ai thích kích cỡ nào, hình dáng nào cứ mặc sức tha hồ chọn lựa.
Nên chọn những chậu nào có trổ một hoặc vài lỗ thoát nước ở đáy chậu. Các lỗ thoát nước này phải đủ rộng để giúp nước tưới thừa thải hoặc nước mưa thoát hết ra ngoài mới tốt. Vì như các bạn đã biết, xương rồng không thích nghi được với môi trường sống bị úng thuỷ, nó chỉ cần đất trồng đủ độ ẩm vừa phải là sống tốt rồi.
Cây xương rồng dùng để trang trí rất đẹp
Với những chậu kiểng xương rồng có kích cỡ lớn cần phải kê cao lên để việc thoát nước được dễ dàng và hiệu quả. Nếu các chậu xương rồng được đặt trên líp thì tốt nhất trên bề mặt líp nên phủ một lớp cát dày độ vài mươi phân, tạo độ xốp để nước tưới thừa thải trong các chậu rút nhanh được hết ra ngoài. Mặt khác, thỉnh thoảng ta cũng nên lật đáu chậu lên, nhất là đối với những chậu mà nước tưới rút quá chậm, để kiểm tra xem những lỗ thoát nước này có bị tắc nghẽn hay không. Đây là việc làm cần thiết, xin đừng bỏ qua.
Việc sang chậu đối với nhiều giống cây kiểng được xem là việc làm định kỳ hàng năm, vì sang chậu là dịp để thay đất cũ bằng đất mới, thay đất hết màu mỡ bằng đất chứa nhiều chất dinh dưỡng. Đối với xương rồng thì việc này không cần thiết.
Người ta chỉ sang chậu khi chậu bị sứt mẻ, bị cho là cũ kỹ hoặc theo yêu cầu của người mua. Hơn nữa, dù có phải thay chậu nhiều lần trong năm đi nữa, cây kiểng xương rồng cũng không bị hề hấn gì về sức khoẻ, vì xương rồng vốn là giống cây dễ trồng, dễ sống. Chúng ta chỉ cần tưới cho ẩm đất rồi nhấc nhẹ cây lên là xong. Rễ xương rồng vừa ngắn vừa ít nên dù có nhổ lên trồng lại bộ rễ cũng ít bị tổn thương.
VI. Dụng cụ
Trồng các giống cây kiểng khác thường phải mua sắm một bộ dụng cụ riêng, nào kéo, nào kềm … mà mỗi thứ nhiều khi đòi hỏi phải có vài ba loại khác nhau. Còn trồng kiểng xương rồng thì điều này không đáng lo lắm. Nhiều người chỉ cần một con dao nhỏ không thôi cũng đã xử lý được hầu hết công việc với kiểng xương rồng.
Người dân trồng xương rồng trên líp
a. Dao bén: Trồng kiểng xương rồng ta cần có một con dao nhỏ, lưỡi mỏng và bén để dùng trong hai trường hợp, một là dùng để cắt chiết nhánh để nhân giống, và hai là cắt bỏ phần cây bị hư thối do nấm.
b. Cái cuốc nhỏ: Đây là dụng cụ làm đất lên líp trồng
c. Chỉ may: Mỗi khi tháp ghép ta phải sử dụng một đoạn chỉ để buộc ràng giúp mối ráp được khít. Có thể thay bằng dây thun nếu có điều kiện.
Đấy là bao nhiêu dụng cụ mà chúng ta cần dùng để bắt đầu trồng kiểng xương rồng thành công. Các bạn hãy chia sẻ kinh nghiệm trồng xương rồng với chúng tôi và cộng đồng ở bên dưới nhé. Chúc thành công và khoẻ mạnh!
Nhờ vào óc sáng tạo và bàn tay khéo léo của nhiều nghệ nhân hoa kiểng bậc thầy trên thế giới, kiểng xương rồng ngày nay đã có rất nhiều họ, và mỗi họ lại có nhiều loài. Tuy chưa có một thống kê đầy đủ, nhưng chúng ta cũng có thể đoán được rằng hiện xương rồng đã có đến hàng ngàn loài mà mỗi loài đều mang những đặc tính tươi đẹp và hấp dẫn khác nhau. Thế nhưng, vấn đề lai tạo thêm giống mới chắc chắn không ngừng ở đây, mà càng ngày càng được phát huy hơn nữa, do nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao hơn, nhiều hơn của giới chơi hoa kiểng ở khắp nơi.
Hột để làm giống bao giờ cũng được chọn từ những cây mẹ thuộc giống mới, giống hiếm quý đang có giá nhất trên thị trường, hoặc là ở cây cho hoa đẹp đúng với sở thích của người trồng. Những cây mẹ này được chăm chút săn sóc kỹ trước thời kỳ trổ hoa cho đến lúc trái chín mới lấy hột ra ươm.
Với người trồng xương rồng để kinh doanh, họ thường nhập hột từ nước ngoài về. Tất nhiên, đây là những giống mới … ra lò, đang được “ăn khách” trên thị trường quốc tế. Việc nhập hột giống này có điều lợi là họ tiết kiệm được thời gian trồng tỉa, có ngay giống mới để bán ra thị trường hầu thâu được mối lợi nhanh chóng.
Khi trái xương rồng đến tuổi chín, ta lấy hột ra gieo ngay cũng được, hoặc phơi khô vài ba nắng để dành dùng đến khi cần.
Muốn ương hột, trước đó cần phải làm vườn ươm. Vườn ươm có kích thước nhỏ rộng ra sao là tuỳ vào nhu cầu và khả năng của nhà vườn.
Đất là vườn ươm phải là cuộc đất cao ráo, nên cuối xới kỹ vài lần cho đất được tơi xốp, và phải nhặt nhạnh hết cỏ dại cũng như các tạp chất khác. Trên vườn ươm nên có mái che đề phòng mưa bão. Mặt khác, chung quanh vườn ươm cũng nên rào chắn kỹ phòng ngừa gia súc, gia cầm cũng như chim chóc lẻn vào bươi phá.
Đất thịt pha cát thích hợp với cây xương rồng. Trong trường hợp gặp đất thịt nặng, ta nên trộn thêm phân chuồng và phân rác mục mới tốt.
Vườn ươm phải được lên líp cao, chiều ngang líp khoảng sáu bảy mươi phân, và chiều dài tuỳ vào cuộc đất làm vườn. Giữa hai líp nên chừa lối đi đủ rộng để tiện qua lại chăm sóc.
Một cây kiểng xương rồng đẹp mắt
Khi líp đã làm xong, ta nên tưới đất thật ẩm mới gieo hột. Nên gieo theo hàng với cây cách cây khoảng từ 10 đến 15 phân, và hàng cách hàng cũng kích thước đó. Nên dùng ngón tay soi một lỗ nhỏ, sâu độ lóng tay rồi khoả đất kín lại, sau khi bỏ vào lỗ độ một, hai hột giống.
Trong trường hợp gieo số nhiều, ta có thể xạ, là cách vãi hạt giống trên mặt líp, như cách xạ lúa giống. Sau khi xạ xong, ta phủ lên trên mặt líp một lớp đất mịn và mỏng chừng một vài phân, giúp hạt giống chôn vùi xuống đất.
Hạt giống nằm trong đất khoảng mười ngày thì nẩy mầm. Hai tháng sau đó, cây xương rồng con đã cao độ vài phân và từ sáu tháng tuổi đã coi như cây trưởng thành, đem chưng làm kiểng được (hoặc đem bán được).
Việc chăm sóc: Từ ngày gieo hột cho đến khi hột nảy mầm (trong vòng 10 ngày), ta nên tưới đất vườn ươm mỗi ngày một lần cho đủ ẩm. Nên tưới bằng vòi sen để có tia nước nhỏ. Khi biết chắc hột đã nẩy mầm thì tạm thời ngưng tưới. Nếu gặp lúc trời quá nắng hạn thì mỗi tuần tưới sơ một hai lần cũng được. Khi cây con được 2 tháng tuổi, ta có thể bứng ra trồng vào chậu (hoặc ra líp trồng). Muốn bứng cây con xương rồng, trước đó một buổi ta nên tưới đất vườn ươm thật ẩm để đất ở gốc mềm hẳn ra, rồi cứ thế nhổ từng cây con lên khỏi mặt đất, khỏi cần phải bứng nguyên bầu như các giống cây kiểng khác. Do giống xương rồng thuộc loại cây “dễ trồng, dễ sống” nên dù khi bứng có bị đứt đôi cái rễ con cũng không là điều đáng lo ngại.
2. Trồng nhánh
Nhân giống xương rồng bằng cách trồng nhánh là phương pháp giản dị nhất và dễ thực hiện nhất. Với những cây giống quý hiếm, mới lạ, ai cũng muốn tìm cách nhân giống ra được số lượng nhiều, và cách trồng nhánh được coi là nhanh nhất. Ta dùng dao bén để “tách” những nhánh cần chiết ra khỏi cây mẹ. Vết cắt nên sắc ngọt, tránh để xước giập.
Nhánh mới được tách không nên đem giâm xuống đất ngay mà nên treo vào một nơi mát mẻ trong nhà hoặc ngoài mái hiên độ mươi ngày cho vết cắt thành sẹo, sau đó mới đem trồng vào chậu. Sau một thời gian ngắn, rễ xương rồng sẽ mọc ra từ cái sẹo này, và đương nhiên nhánh cắt sẽ trở thành một cây xương rồng mới, mang đặc tính như cây mẹ.
Trồng nhánh thì nhanh, nhưng số lượng cây con không nhiều bằng cách chờ cây ra trái lấy hột đem ươm.
3. Tháp ghép
Đối với các giống cây khác, việc tháp cây được coi là việc tương đối khó khăn, trừ những người chuyên môn ra, khó ai gặp thành công một trăm phần trăm được. Thế nhưng, với kiểng xương rồng lại khác, xương rồng là giống cây rất dễ trồng, ngay việc tháp cây cũng rất dễ, bất cứ ai chỉ nhìn qua một lần cũng làm được.
Cách làm tháp ghép cho kiểng xương rồng – rất đơn giản
Chính nhờ vào việc tháp dễ dàng, nếu khéo tay và có óc sáng tạo ta sẽ tháp được nhiều giống xương rồng với nhau tạo thành một cây mới, mới từ thân cây đến màu hoa nhiều màu khác lạ. Chính nhờ vào việc tháp ghép dễ dàng này mà mọi người có thể tạo được kiểng xương rồng Bonsai, xương rồng hình thú, hoặc nhiều dáng vẽ khác đúng ý mong muốn của mình.
Tháp hay ghép xương rồng bắt buộc phải có cây làm gốc ghép, và một hay nhiều đoạn cành của những cây khác dễ tháp vào. Gốc ghép có thể là giống xương rồng bình thường, còn cành ghép thường là thuộc giống mới lạ có giá trị hơn.
Điều mà chúng tôi gọi là dễ làm ở đây là tại chỗ tháp (mối tháp) không phải bó bầu đất, mà chỉ dùng một đoạn chỉ nhỏ để ràng buột chặc hai bộ phận cành ghép với gốc ghép cho chúng dính chặt lại với nhau trong vài ba ngày. Đây là khoảng thời gian cần thiết để hai vết cắt liền mí với nhau, mạch nhựa bên trong thông thương được với nhau tạo nên một cây mới …
Theo cách tháp này thì ta không chỉ tháp nhánh vào thân, mà còn tháp nhánh vào cành của cây làm gốc ghép nhưng chúng ta ghép Mai vậy.
Khởi đầu ta dùng dao bén vạt xéo gốc ghép, hoặc vạt hình nêm (như chữ V), cũng có thể cắt bằng mặt, sau đó lấy cành ghép từ cây giống khác cũng vạt theo cách tương ứng đã làm ở gốc ghép, rồi ráp chúng lại cho liền mí với nhau.
Việc sau cùng là dùng sợi chỉ nhỏ ràng chặt chúng cho dính vào nhau là được.
Khi ràng chỉ, ta lợi dụng các mấu gai làm điểm tựa để giữ chặt các mối chỉ khỏi bị tuột ra.
Việc tháp cành này nên thực hiện ngay khi vết cắt ở gốc ghép và cành ghép còn ướt nhựa mới tốt. Còn việc ràng chỉ là nhằm hai mục đích: một là giúp mối tháp mau liền mí với nhau, hai là tránh bị va chạm mạnh (có thể do tác động của gió) khiến vết ghép bị chênh hoặc bị rớt ra.
Điều thú vị ở đây là ta có thể tháp giữa giống xương rồng này với giống xương rồng khác: giống ít khía tháp với giống nhiều khía, hoặc giống khía tháp với giống múi, hay giống có gai tháp với giống không gai ….
Thông thường gốc ghép được các nhà vườn sử dụng là cây Thanh long, Hylocereus, giống Opuntia, hoặc Euphorbia Antiquorum …
Việc tháp xương rồng dù rất dễ, ai ai cũng có thể làm được, nhưng do đa số lớp người đi trước có tật xấu giấu nghề nên ngành kiểng xương rồng tại nước ta lại chậm tiến. Tiếc thay và tai hại thay …
Tìm hiểu về cây xương rồng: Kiểng xương rồng là loại kiểng quý, càng ngày càng được đông đảo nghệ nhân hoa kiểng chuyên nghiệp cũng như nghiệp dư ưa chuộng, do hình dáng cũng như sắc hoa đa dạng với nhiều hấp dẫn tuyệt điệu của nó. Chưa trồng thì không nói làm gì, nhưng khi đã trồng được vài ba cây thì người nào cũng muốn trồng thêm, tất nhiên là trồng được những giống mới lạ thì mới thoả lòng toại ý.
Có ai ngờ rằng, trước đây khoảng hơn một thế kỷ thôi, cây xương rồng bị nhiều người xem thường, gần như là miệt thị, coi như là giống cây mọc hoang dã tại các vùng sa mạc mênh mông quanh năm với biển cát nóng cháy mà các giống cây khác không tài nào sống nổi.
Cây xương rồng dùng làm trang trí vườn rất đẹp
Thưở đầu, nhiều người thấy đây là giống cây lạ, như ẩn chứa trong thân một sức sống tiềm tàng, có khả năng vượt qua được những điều kiện bất lợi về khí hậu cũng như đất đai nên đem về trồng thử. Nhưng, họ cũng chỉ trồng xương rồng làm hàng rào bao quanh nhà để ngăn ngừa trộm đạo, gia súc, trong đó có trâu bò, vì với mớ gai góc bén nhọn kia thì đâu sinh vật nào dám bén mảng tới.
Xương rồng dùng làm hàng rào thì tuyệt diệu và hữu ích. Chỉ cần cắt nhánh cắm xuống đất là chúng bén rễ mọc thành cây, mà tuỳ giống, cây có thể mọc cao đến bốn năm thước, hoặc cao hơn thế nữa. Trong khi đó, các nhánh cứ mọc đan chen vào nhau, kín mít đến nỗi con gà cũng không thể lọt qua, đừng nói chi là kẻ trộm đạo. Đã thế, xương rồng còn có những chùm gai nhọn hoắc tua tủa chỉa ra, hễ ai lỡ bị đâm thì nơi đó nhức nhối đến thấu tim, không sao chịu được.
Hàng xương rồng hàng rào dọc theo dải đất duyên hải
Xương rồng lại chứa bên trong thân nó chất mủ trắng đục như sữa trồng rất “cảm tình”, nhưng đó lại là chất độc, nếu để vướng vào mắt có thể bị mù. Chính ông bà ta xưa cũng khuyên con cháu đừng dại dột nghịch ngợm với xương rồng, vì cũng sợ mủ nó dính vào mắt. Vì vậy, ai ai cũng ngại khi đến gần hàng rào xương rồng.
Thế nhưng, không phải giống xương rồng nào cũng chứa mủ độc. Có giống như Barell Cactus, chất mủ chứa bên trong không đục như sữa mà trong như nước lã, có thể uống được. Người ta thường gọi loại xương rồng này là “xương rồng nước”. Chính nhờ giống xương rồng Barell Cactus này mà người đi qua sa mạc thiếu nước uống có thứ để tạm giải khát mà cầm hơi. Cũng có giống “lành tính” đến độ như … dưa leo, bầu bí, mướp hoặc các thứ rau cải khác có thể luộc chín hay để sống mà ăn được. Đó là giống Quintia.
Tại nước ta, xương rồng làm kiểm chỉ mới xuất hiện hơn nửa thế kỷ nay, nhưng loại xương rồng để làm hàng rào thì có mặt cả trăm năm nay rồi. Tại nhiều địa phương thuộc vùng duyên hải miền Trung, từ Bình Thuận trở ra đến miệt Quảng Bình, Thanh Nghệ … nhiều nhà cũng dùng xương rồng làm hàng rao, vừa có công dụng hữu hiệu, dùng được lâu năm, lại vừa đẹp, lạ coi như một thứ cây kiểng làm đẹp nhà đẹp cửa thêm vậy.
Cây xương rồng dùng làm hàng rao của ta là giống Opuntia Dillenii, tuy mủ đục, có nhiều gai, nhưng trâu bò và dê cừu ăn được. Ở Châu Phi, loại xương rồng này, nhiều nơi còn róc hết gai, cắt khúc thân ra để nấu chín làm thức ăn nuôi heo.
Hàng rào xương rồng mùa nào cũng xanh tươi, trồng cả chục năm chưa héo tàn, và còn có khả năng trổ hoa đẹp quanh năm. Trồng loại cây này làm hàng rào gần như không phải tốn công chăm sóc, tưới bón, khoẻ hơn trồng hàng rào bằng cây dâm bụ (Hibiscus rosa sinensis), hoặc bằng cây Duối (Streblus asper L.) mà nhiều nơi ở miền Trung gọi là cây Rưới, vì hằng tháng phải cắt tỉa cành nhánh mất công.
Dược biết cũng có một thời một số thổ dân sống ở vùng Trung Mỹ coi giống xương rồng Peyote ở địa phương họ với sự tôn kính đặc biệt, như một thứ cây linh thiêng thần bí, chỉ dành để trồng riêng ở những nơi biệt lập, như nơi ở của các vị pháp sư trong vùng mà thôi.
Xương rồng Payote có chứa chất mủ rất độc có dạng như một loại ma tuý, chỉ lỡ uống vào vài giọt cũng đủ làm cho người ta bị mê man ngây dại, nên người ta ngờ rằng chính các vị Pháp sư thời đó đã lợi dụng sự mê tín cao độ của dân địa phương mà tạo nên một thứ bùa phép qua chất mủ độc này để dễ thu phục những tín đồ còn nặng óc mê tín quá độ này. Một số dân tộc khác, trong đó có một số ít người còn tin rằng xương rồng có khả năng trừ tà diệt quỷ, nên họ thường treo một vài nhánh xương rồng trước cửa nhà với niềm tin là ma quỷ sẽ thấy đó mà lánh xa (?). Sự mê tín này quả là vu vơ, chắc sẽ bị quên lãng sau một thời gian.
Cây xương rồng là loại cây kiểng đẹp và lạ. Những ai thích chơi “kiểng lá” cũng quay sang chơi thêm xương rồng. Nhiều người thích nó ở điểm trồng mà không tốn nhiều công chăm sóc, tưới bón. Vì trồng xương rồng để trong nhà liên tục hàng tháng liền không tưới bón cũng không sao …
Kiểng xương rồng được xem là một khám phá mới của thế giới hoa kiểng của chúng ta, mặc dù công tâm mà nói với dáng vẻ bên ngoài thì xương rồng làm sao bì kịp được với cái bóng sắc và vẻ mướt mắt của một số loại kiểng lá, hoa đẹp khác. Tuy nhiên nó lạ, bắt mắt và rất đa dạng.
Xương rồng cũng là một loại cây cảnh trong nhà, dễ trồng, dễ chăm sóc
Nói là mới, nhưng nhiều nước trên thế giới đã chọn xương rồng, vốn là cây mọc hoang dã ở vùng sa mạc khô cằn về làm cây kiểng quý từ trăm năm nay rồi. Và, tại nước ta, kiểng xương rồng mới xuất hiện khoảng hơn năm mươi năm thôi, mà thời gian vài ba chục năm đầu ít người biết đến …
Trong quyển sách về xương rồng do tác giả Việt Chương biên soạn, ông nói: Trong suốt thập niên 60, tại Sài Gòn số nghệ nhân trồng cây xương rồng làm kiểng có tay nghề cao chỉ đếm trên đầu ngón tay. Đó là những người trồng xương rồng tầm cỡ, trong vườn trồng được vài ba trăm chậu, nhập giống từ ngoại quốc về. Trong số nghệ nhân thuộc lớp tiên phong đó, nổi bật nhất là ông Trần Văn Ẩn, tức ông Ba Sồi, ở quốc lộ 13, Hiệp Bình Phước, Thủ Đức. Ông Ẩn đã chiếm được liên tiếp ba Huy chương vàng tại Hội hoa xuân Tao Đàn trong các năm 1967, 1968 và 1971. Tuy ông đã ra người thiên cổ, nhưng vườn kiểng xương rồng của ông vẫn còn được người con là Trần Trọng Ân tiếp tục chăm lo cho đến ngày nay.
Xương rồng là một loại cây cảnh đẹp
Cây xương rồng là giống kiểng lạ. Lạ ở điểm cây chỉ có thân mập ú, có nhiều gai nhọn, nhưng cho hoa đẹp nên thu hút được sự đam mê của người chơi kiểng. Xương rồng là cây dễ trồng, dễ sống, dễ nhân giống, nhưng thời gian đầu do người biết kỹ thuật trồng thì ít, mà đa số họ lại có tính xấu giấu nghề, trong khi đó tài liệu sách vở viết về xương rồng lại quá hiếm, cho nên mới hạn chết về số lượng người chơi xương rồi trong suốt vài ba chục năm liền.
Ngay lúc này, tài liệu trồng cây xương rồng cũng chưa thể nói là đầy đủ. Nếu có chăng chỉ là một số ít bài báo đăng rải rác trên một số tạp chí chuyên ngành hoa kiểng do một số nghệ nhân kinh nghiệm về xương rồng viết ra. Vì vậy, số người thích chơi kiểng xương rồng tuy khá nhiều, nhưng đa số họ vẫn còn chút e dè lo lắng, do chưa nắm bắt được đầy đủ những hiểu biết cần thiết về kỹ thuật nuôi trồng ra sao cho đúng cách.
Đây cũng là điều dễ hiểu, vì khi trồng bất cứ một giống cây gì, nếu chưa nắm vững được phần kỹ thuật trồng và chăm sóc thì kết quả sẽ không vừa ý, dẫn đến sự giảm bớt sinh thú rất nhiều. Nếu có điều kiện, các bạn cũng có thể tham khảo thêm một số sách về xương rồng được xuất bản ở nước ngoài, đặc biệt hữu dụng cho những người đam mê trồng xương rồng và kinh doanh loại cây này:
